سازمان دامپزشکی کشور

تاریخچه ایجاد تشکیلات دامپزشکی در کشور

روند تحولات در قوانین و تشکیلات دامپزشکی:

بررسی ایجاد تشکیلات دامپزشکی در تعداد قابل ملاحظه‌ای از کشورهای جهان نشان می‌دهد که برقراری تشکیلات نوین دامپزشکی در اغلب آن‌ها به واسطه بروز همه‌گیری‌های طاعون گاوی بوده است. به عنوان نمونه، اداره دامپزشکی در فرانسه در سال ۱۸۱۵ به واسطه طاعون گاوی ایجاد شد. همچنین در سوئد نیز پس از بروز طاعون گاوی اداره دامپزشکی در سال ۱۸۲۴ تأسیس گردید. در انگلستان هم همین بیماری باعث شد که در سال ۱۸۷۸ اداره دامپزشکی ایجاد گردد. دلیل ایجاد اداره دامپزشکی در ژاپن در سال ۱۸۹۶ نیز طاعون گاوی بوده است. ایران هم از این قاعده غالب مستثنی نبوده و بروز طاعون گاوی موجب ایجاد تشکیلات آموزشی و اجرائی دامپزشکی نوین آن شده است.

در جریان جنگ جهانی اول در سال ۱۲۹۵ شمسی مطابق با ۱۹۱۶ میلادی، طاعون گاوی به ایران سرایت کرد و نواحی شمالی و مرکزی کشور را فرا گرفت و خسارت‌های فراوانی وارد نمود. در اواخر سال ۱۳۰۲ و اوایل ۱۳۰۳ نیز همه‌گیری طاعون گاوی در اردبیل و همدان ظاهر شد و سرانجام به تهران رسید و چون به غیر از انستیتو پاستور تشکیلات منسجم پزشکی و دامپزشکی در کشور وجود نداشت، ناچار به این مؤسسه مراجعه و پس از بررسی بیماری، طاعون گاوی تشخیص داده شد. در اواسط سال ۱۳۰۳ در وزارت فوائد عامه اداره کوچکی به نام فلاحت وجود داشت و معاون وزارتخانه آقای قلی‌خان بیات مبارزه با طاعون گاوی را سر لوحه اقدامات خود قرار داد.

در این زمان یادداشت کمیته بهداشت مجمع دولت‌های متفقه به ایران واصل گشت که در آن ذکر شده بود برای مبارزه با بیماری‌های دامی هر یک از دولت‌های عضو باید اداره مخصوص دامپزشکی داشته باشند. از یک طرف گسترش طاعون گاوی و از طرف دیگر این تذکر سبب شد تا قانون تشکیل «اداره دفع آفات حیوانی» در دی ماه سال ۱۳۰۳ به تصویب مجلس شورای ملی برسد. در نتیجه نخستین اداره دامپزشکی نوین ایران به نام «دایره دفع آفات حیوانی» در سال ۱۳۰۳ تحت نظارت انستیتو پاستور تهران تشکیل شد و کفالت آن به مرحوم «عبدالله حامدی» سپرده شد که در آن وقت دانشجوی پزشکی بود. این اداره ابتدا در باغ شاه و سپس در حصارک مستقر گردید. در «قانون دفع آفات حیوانی و سرم سازی» اولین قانون مربوط به دامپزشکی ایران، «قانون تشکیل اداره دفع آفات حیوانی» است که در جلسه مورخ ۲۵ دیماه ۱۳۰۳ شمسی به تصویب رسید.

ماده واحده:

مجلس شورای ملی به دولت اجازه می‌دهد که شعبه مخصوصی به نام دفع آفات حیوانی و سرم سازی تحت نظارت پاستور تأسیس نماید.

شعبه دفع آفات حیوانی با ۲۲ نفر پرسنل شروع به فعالیت نمود که از این تعداد ۱۴ نفر کادر فنی و ۸ نفر به عنوان خدماتی و راننده بودند. در بهمن ماه سال ۱۳۰۳ بودجه‌ای به مبلغ سی هزار تومان جهت تأسیس موسسه دفع آفات حیوانی به تصویب مجلس رسید و در اوایل ۱۳۰۴ این مبلغ دریافت شد. ولی بعلت عدم کفایت علاوه بر مبلغ قبلی مبلغ بیست هزار تومان دیگر هم تخصیص داده شد. مسئولیت اداره دفع آفات حیوانی به عهده دکتر «عبدالله حامدی» گذاشته شد و ایشان از مبلغ‌های یاد شده پانزده هزار توان صرف خرید ساختمان و بنای مؤسسه و تمرکز آن در حصارک، سیزده هزار تومان برای خرید لوازم مورد نیاز آزمایشگاه و مقداری نیز برای تشکیلات در گیلان و مازندران مصرف نمود و هفت هزار تومان نیز صرف خرید سرم از هندوستان گردید و همزمان برای تولید واکسن در ایران اقداماتی شروع شد. از آنجا که بودجه مصوب مؤسسه دفع آفات حیوانی برای مبارزه با طاعون گاوی و همچنین سیاه زخم کافی نبود بنابر پیشنهاد شماره ۴۳۱۵ وزارت فلاحت، هیأت وزیران در جلسه ۲۹ مرداد ۱۳۰۴ دریافت بهای واکسن یا سرم را از متقاضیان مجاز شمرد.

از اوایل سال ۱۳۰۵ مؤسسه پاستور و دفع آفات حیوانی هر دو با هم در وزارت فوائد عامه قرار گرفتند و در دی ماه همان سال بنابر تصویب هیأت وزیران، مؤسسه پاستور رسماً به وزارت فلاحت منتقل شد. دکتر بهرامی به عنوان کفیل مؤسسه پاستور و دفع آفات حیوانی انتخاب شد و دکتر حامدی همچنان بعنوان متصدی دفع آفات حیوانی باقی ماند و بودجه مؤسسه به مبلغ هشتاد هزار تومان پیشنهاد گردید.

شرح حال وظایف مؤسسه دفع آفات حیوانی

بعد از دکتر حامدی، دکتر «مرتضی گلسرخی» کفالت مؤسسه را تا سال ۱۳۰۷ بعهده گرفت. در این سال «سرلشگر شیبانی» به وزارت فوائد عامه و فلاحت منصوب گردید و مؤسسه دفع آفات حیوانی و شعبات آن را تعطیل نمود. اگر چه علت این تعطیلی بوضوح مشخص نیست لیکن به احتمال قوی پس از فروکش کردن طاعون گاوی، ایشان نیاز ظاهری برای وجود مؤسسه احساس نکرده است.

در اواخر بهار در سال ۱۳۰۹ «وزارت اقتصاد ملی» جایگزین «وزارت فوائد عامه و فلاحت» شد. در این زمان نظر سابق سرلشگر شیبانی برای استخدام یک نفر کارشناس خارجی مبارزه با بیماری‌های واگیردار دام عملی شد و دکتر «لوئی دلپی» دامپزشک فرانسوی متخصص میکروب‌شناسی و بیماری‌های واگیردار را استخدام کردند.

دلپی در اسفند ۱۳۰۹ مطابق با ماه مارس ۱۹۳۱ وارد تهران شد و مأمور ایجاد سرم‌سازی و واکسن‌سازی و تشکیل اداره دفع آفات حیوانی (دامپزشکی) گردید. وی ضمن تجدید بنای حصارک و احداث آزمایشگاه واکسن‌سازی، کلاسی در حصارک تشکیل داد و چند نفر از کارمندان قدیمی و جدید را برای انجام امور پزشکی تربیت کرد. بدین ترتیب اداره دفع آفات حیوانی یا اداره دامپزشکی مجدداً در سال ۱۳۱۱ مشغول فعالیت گردید. تا اینکه برای تسریع در انجام امور مبارزه با بیماری‌های دامی و ضمانت‌های اجرایی برای انجام آن در ۲۵ شهریور ۱۳۱۴ قانون «تفتیش صحی حیوانات» مشتمل بر ۹ ماده به شرحی که در ادامه خواهد آمد به تصویب مجلس شورای ملی رسید.

به موجب ماده ششم قانونی که در جلسه ۲۳ بهمن ماه ۱۳۰۵ مجلس شورای ملی به تصویب رسیده بود، به وزارت فلاحت و تجارت و فوائد عامه اجازه داده شده بود برای جلوگیری از امراض ساریه حیوانات و ضد عفونی کردن پشم و پوست و غیره، نظامنامه‌ای تهیه و پس از تصویب هیأت وزراء به اجرا گذاشته شود.

تصویب قانون تفتیش صحی حیوانات

تا سال ۱۳۱۴ مؤسسه دفع آفات حیوانی طبق نظامنامه‌های وضع شده عمل می‌نمود و چون لازم بود قانونی برای تفتیش صحی حیوانات برقرار شود لذا در جلسه ۲۵ شهریور ۱۳۱۴ قانونی مشتمل بر ۹ ماده از مجلس شورای ملی بشرح زیر گذشت:

آموزش آکادمیک

در سال ۱۳۱۴ دکتر حامدی به ریاست کل تشکیلات بیطاری ایران منصوب گردید و مدرسه عالی بیطاری، مؤسسه حصارک و دامپروری حیدرآباد و کشتارگاه نیز تحت نظر این تشکیلات قرار گرفت. در سال ۱۳۱۶ دکتر حامدی با حفظ سمت به ریاست دانشکده دامپزشکی انتخاب شد. دکتر حامدی مراکز دامپزشکی را در استان‌های مختلف کشور گسترش داد. لازم به توضیح است در سال ۱۳۱۱ مدرسه عالی بیطاری جهت تربیت پرسنل متخصص مورد نیاز دامپزشکی تحت نظر تشکیلات وزارت جنگ تأسیس و در سال ۱۳۱۴ به کرج منتقل و از نظارت ارتش خارج شده بود. این مدرسه همراه با دانشکده کشاورزی تحت نظر اداره کل فلاحت قرار گرفت و به نحوی که در فوق اشاره شد به تشکیلات دامپزشکی ملحق گردید. همچنین فرهنگستان ایران در سال ۱۳۱۶، لغت دامپزشکی را به جای بیطاری و دانشکده را به جای مدرسه عالی وضع نمود.

نامه دامپزشکی که بعدها مجله دانشکده دامپزشکی نامیده شد در سال ۱۳۱۶ به مدیریت دکتر حامدی منتشر گردید که تا حال حاضر فعالیت دارد.

در مهر ماه ۱۳۲۳ بعلت وجود دوگانگی در مدیریت دانشکده که برنامه تحصیلات و امتحانات و امور علمی دانشکده در اختیار دانشگاه تهران بود و از نظر بودجه، مدیریت و تعیین استادان و کارکنان تحت نظر اداره کل کشاورزی قرار داشت در کابینه آقای ساعد مراغه‌ای هیأت دولت با توجه به اهمیت حرفه دامپزشکی الحاق دانشکده دامپزشکی به دانشگاه تهران را تصویب کرد و دانشکده دامپزشکی از اداره دامپزشکی جدا شد.

استقلال دامپزشکی

در سال ۱۳۱۸ بموجب بخشنامه وزارتی شماره ۴۳۴۹۷ مورخه ۱۳۱۸/۱۲/۲۸ دامپزشکی شهرستان‌ها ضمیمه ادارات کشاورزی گردید. این بخشنامه اداری کشمکش و سر و صدای زیادی ایجاد و با مخالفت دامپزشکی و مخالفت دامپزشکی کل و ادارات دامپزشکی شهرستان‌ها مواجه شد. در بخشنامه شماره ۱۲۴۵ مورخه ۱۳۱۹/۱/۲ توضیح داده شده بود که منظور از بخشنامه مذکور تمرکز کارها بوده است نه تنزل موقعیت و مقام دامپزشکی. دکتر حامدی در سال ۱۳۱۹ با حفظ سمت‌های قبلی به ریاست دفع آفات نباتی نیز منصوب شد. وی در ۲۵ مهر ماه ۱۳۲۰ با حفظ مقام ریاست دانشکده دامپزشکی به مقام مدیر عامل فنی وزارت کشاورزی انتخاب شد و کشاورزی و دامپزشکی یکجا تحت نظارت عالیه قرار گرفت و ادارات کشاورزی و دامپزشکی توأم شده استان‌ها و شهرستان‌ها از نظر فنی تحت نظر وی قرار گرفت.

دکتر حامدی در طی سال‌ها کوشید دامپزشکی را بصورت اولیه برگرداند و ضمن سلسله بخشنامه‌ها استقلال کامل دامپزشکی را تامین می‌نمود. در سال ۱۳۱۹ بعلت شیوع و تلفات بیماری مشمشه و برای مقابله با این بیماری آئین‌نامه مبارزه با بیماری مشمشه مورد تصویب هیأت وزیران قرا گرفت.

در سال ۱۳۱۶، اداره دامپزشکی دارای یازده بخش فعالیتی در این مراکز زیر بود: تهران، مازندران و گیلان، آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، کرمانشاه و کردستان و لرستان، خوزستان، فارس، مکران، خراسان، گرگان، اصفهان.

در سال ۱۳۲۴ آئین‌نامه بازرسی مواد خوراکی به تصویب هیأت وزیران رسید و مسئولیت‌های مهمی به دامپزشکی محول گردید.

در سال ۱۳۲۵ بنا بر مصوبه هیأت دولت، بنگاه کل امور دام تشکیل شد که شامل دو اداره کل دامپروری و دامپزشکی بود:

بنابراین تصویب نامه، اداره‌های دامپزشکی در استان‌ها و شهرستان‌ها به جز تهران جزء اداره‌های کشاورزی گردید، یعنی اختیارات دامپزشکی سلب شد. با این مصوبه ارتباط مستقیم واحدهای استانی با مرکز دچار اختلال گردید و موجب آشفتگی و اعتراض شد و به همین علت در سال ۱۳۲۶ مجدداً اختیارات محدودی به دامپزشکی استان‌ها داده شد بدین ترتیب که در هر اداره کشاورزی دو معاونت ایجاد که یکی از آن‌ها مستقلاً و منحصراً برای دامپزشکی در نظر گرفته شد. معاون دامپزشکی، رئیس اداره دامپزشکی نیز بود و امور فنی و مالی مربوطه در اختیار وی قرار داشت.

در سال ۱۳۲۸ بنابر تصویب نامه هیأت وزیران، دولت ایران به عضویت دفتر بین المللی بیماری‌های واگیردار (D.I.E) در آمد. از آن به بعد همه ساله در حوالی اردیبهشت ماه، رئیس دامپزشکی کشور به عنوان نماینده و برخی از استادان به عنوان هیأت نمایندگی ایران در پاریس در مقر این مجمع جهانی شرکت می‌نمایند.

نهایتاً در سال ۱۳۳۹ طی دستور وزیر کشاورزی کلیه ادارات دامپزشکی استان‌ها مستقل شده و تحت نظر مستقیم مدیر کل دامپزشکی کشور قرار گرفت.