بیماری های باکتریایی دام

آنتروتوكسمي

آنتروتوكسمي چيست؟

آنتروتوكسمي بيماري حيوانات علفخوار است كه در اثر رشد و تكثير غيرمعمول باكتري كلستريديوم پرفرنجينس در دستگاه گوارش آنها بوجود مي­آيد. اين باكتري كه داراي پنج تيپ است انواع مختلف سموم را توليد مي­كند كه با رها شدن اين سموم در دستگاه گوارش و يا جذب آن از دستگاه گوارش، ‌بيماري آنتروتوكسمي ايجاد مي­شود.

خير! آنتروتوكسمي مي­تواند به شكل­هاي مختلف ظاهر شود. مي­تواند باعث خونريزي در روده­ها شود و يا باعث مرگ سلول­هاي روده­اي گردد كه با چشم ديده مي­شود. با اينهمه در آنتروتوكسمي ممكن است ضايعات دستگاه گوارش با چشم ديده نشود و در اثر جذب سموم باكتريايي، حيوان بدون علائم دستگاه گوارش تلف گردد.

باكتري كلستريديوم پرفرنجينس هميشه در دستگاه گوارش و در خاك و محيط يافت مي­شود. ولي اين باكتري همراه با رشد و تكثير خود در دستگاه گوارش، از طريق مدفوع حيوان، دفع مي­گردد و باعث بيماري نمي­شود اما اگر به عللي از جمله پرخوري و تغيير جيره غذايي و يا استفاده بيش از حد از غلات در جيره غذايي حيوانات، حركات دستگاه گوارش كند شود يا متوقف گردد بر تعداد اين باكتري­ها در دستگاه گوارش افزوده شده و با توليد سم باعث بيماري آنتروتوكسمي مي­شوند.

براي كنترل آنتروتوكسمي چه مي­توان كرد؟

با اجتناب از تغيير سريع جيره غذايي حيوانات و جلوگيري از پرخوري حيوانات بخصوص از علوفه­هاي سبز و پرآب و واكسيناسيون دام­ها با واكسن آنتروتوكسمي مي­توان از بيماري آنتروتوكسمي جلوگيري كرد.

آشنايي با بيماري تولارمي

بيماري تولارمي چيست؟

تولارمي كه به آن تب خرگوش يا تب مگس گوزن يا آهو Deer-fly fever نيز گفته مي شود يك بيماري باكتريايي است كه  واگيري آن زياد  است و بيشتر در جوندگان وحشي ديـــــــده مي شود. با اينهمه اين بيماري مي تواند به حيوانات اهلي نيز  منتقل گردد و باعث بيماري و مرگ شود. اين بيماري همچنين يك بيماري مشترك بين انسان و دام محسوب مي گردد. باكتري اين بيماري را از بيش از يكصد گونه جانوري از جمله پرندگان جدا كرده اند.

 عامل بيماري تولارمي بيماري زايي بسيار زيادي دارد و ورود تنها چند عدد باكتري به بدن انسان مي تواند باعث بيماري  انسان گردد. بنابر اين تولارمي  از بيماريــــــــهايي محسوب مي گردد كه امكان استفاده از آن در بيوتروريسم يا عمليات تروريستي وجود دارد.

 اگرچه گزارشات باليني از وجود اين بيماري در ايران و در ميان مردم  حكايت مي كند  با اينهمه  گزارشي از آلودگي دامها با اين بيماري  موجود نيست. از طرف ديگر حتي علايم باليني بيماري نيز در ميان دامهاي اهلي كشورمان گزارش نشده است.

چرا نام بيماري را تولارمي گذاشته­اند؟

اين بيماري اولين بار در سال 1911 در شهرستان تولار  Tulareدر ايالت كاليفرنيا  در نوعي سنجاب مشاهده شد كه علايم آن به صورت بيماري شبه طاعون بود . در سال 1914 در همان ايالت بيماري در يك كارگر رستوران مشاهده شد بنابراين نام آن را تولارمي گذاشتند.  امروزه اين باكتري  در همه جاي نيمكره شمالي يافت مي شود.   

بيماري تولارمي چگونه منتقل مي­شود؟

ميزبان اصلي و مخزن بيماري تولارمي، خرگوش و جوندگان وحشي از جمله انواع موش، سنجاب و سمور مي باشد و انسان و حيوانات اهلي ميزبان تصادفي اين بيماري محســــــوب مي گردند. انتقال اين بيماري به انسان و حيوانات اهلي بيشتر از طريق گزش كنه ها و بندپايان مي باشد. كنه اي كه با باكتري آلوده شود مي تواند آن را از طريق تخم به نوزادان نيز منتقل نمايد كه در همه گيري شناسي بيماري اهميت خاصي پيدا مي كند. انسان همچنين از طريق تماس با لاشه هاي آلوده و خوردن گوشت نيم پزآلوده،  به بيماري مبتلا مي شود. خوردن آب آلوده نيز، انسان را به بيماري مبتلا مي سازد. بيشترين مبتلايان انساني در آمريكا در دو فصل است. فصل بهار كه اوج فعاليت كنه ها است و فصل پاييز كه فصل شكار خرگــــــوش و پوست كني آن و تماس با خرگوش است. در ميان حيوانات اهلي بيشترين آلودگي در ميان گوسفندان و در فصل بهار و در اوج فعاليت كنه ها اتفاق مي افتد.

انواع خرگوش و ساير جوندگان مانند سگ آبي و انواع سنجاب و موش و موش آبي ميزبانان اصلي و مخزن بيماري تولارمي مي باشند.

گزارشاتي موجود است كه نشان مي دهد انسان در اثر گازگرفتگي و چنگ زدگي گربه مبتلا به بيماري شده است. اين انتقال به صورت مكانيكي مي باشد. در اين حالت دهان و پنجه هاي گربه در هنگام تغذيه از جوندگان، آلوده مي شود و اين آلودگي به انسان منتقل مي گردد.

 انتقال از طريق استنشاق هواي آلوده نيز گزارش شده است.

علايم باليني بيماري چيست؟

اگرچه باكتري بيماري تولارمي از بسياري از حيوانات اهلي جدا شده است اما علايم باليني بيماري در اين حيوانات به خوبي توصيف نگرديده است. بيماري در گوسفند كه در ميان حيوانات اهلي بيشترين آلودگي در آن گزارش شده است به دنبال گزش تعداد ريادي كنه اتفاق مي افتد.

در معاينه گوسفند بيمار معمولا آلودگي شديد با كنه ها مشهود است. تب، خشك شدن عضلات، برگشتن سر به عقب، خم كردن پاهاي عقب، افزايش تعداد تنفس، سرفه و اسهال از نشانه هاي معمول بيماري در گوسفند است. مدفوع تيره و بدبو است و تكرر ادرار با دفع مقدار كمي ادرار در هر بار ديده مي شود. گوسفند آلوده ممكن است از گله جدا شده و عقب بيافتد. وزن بدن به سرعت كاهش مي يابد و ضعف و بيحالي در عرض چند روز اتفاق مي افتد اما فلجي ديده نمي شود و حيوان در حاليكه افتاده است تقلا ميكند. مرگ معمولا در عرض چند روز حادث مي شود با اينهمه ممكن است تا دو هفته طول بكشد. معمولا همه پشم يا تكه هايي از آن در گوسفنداني كه بهبودي مي يابند مي ريزد اما در گوسفندان ايمني طولاني مدت ايجاد ميشود.

در اسب تب تا 42 درجه سانتيگراد و خشك شدن مفاصل و تورم پاها ديده مي شود. شدت بيماري در كره اسبها بيشتر است و به غير از علايم مذكور، مشكل تنفسي و عدم هماهنگي هنگام راه رفتن نيز ممكن است ديده شود.

به علت آنكه در خرگوش و جوندگان وحشي، بيماري در حيوان اغلب بعد از مرگ تشخيص داده مي شود نشانيهاي باليني در اين حيوانات به خوبي توصيف نشده است. با اين همه در حيواناتي كه  به صورت تجربي آلوده شده اند نشانيها شامل تب،  ضعف و بيحالي، زخم  و آبسه در روي پوست، تورم غدد لنفاوي و  مرگ در عرض 8 الي 14 روز مي باشد.

بيماري در انسان چگونه است؟

از نظر باليني بيماري در انسان را به هفت نوع تقسيم نموده اند:

 1  - دانه اي زخمي Ulceroglandular  كه زخم پوست همرا تورم غدد لنفي موضعي  مي باشد.

2   - دانه اي Glandular   كه تورم غدد لنفي بدون زخم است.

3   - دانه اي چشمي Oculoglandular  كه تورم غدد لنفي همراه تــــــورم ملتـــحمه چشم مي باشد.

4   - حلقي دهاني  Oropharyngeal كه تورم غدد لنفي همراه تورم  دهان، حلق و لوزه ها است.

5   - رودوي Intestinal  كه همراه درد شكم و استفراغ و اسهال مي باشد.

6   - پنوموني يا شكل ذات الريه بيماري

7   - تيفوئيدي   Typhoidalكه بيماري تب دار بدون ساير علايم است.

تــــــورم ملتـــحمه چشم و تورم غدد لنفي گردن در بيماري تولارمي در انسان

 علايم كالبدگشايي چيست؟

در روي پوست گوسفنداني كه تازه تلف شده اند ممكن است تعداد زيادي كنه ديده شود. در حيواناتي كه مدت زماني از مرگ آنها گذشته است در زير پوست نقاط احتقان خون با رنگ قرمز تيره تا قطر 3 سانتيمتر مشهود است كه ممكن است همراه تورم و نكروز بافتي در آن محل باشد. اين جراحات محل اتصال كنه ها مي باشند. پرخوني و تورم غدد لنفي كه از اين نكات داراي جراحت لنف حمع آوري  مي كنند اغلب ديده مي شود. تورم و پرخوني ريه ها و كبدي شدن آنها گاهي مشهود است.

در كالبد گشايي خرگوش بيمار، كا نونهاي نكروز روي كبد كه اين كانونها كوچك و منتشر مي­باشند ديده مي­شود. ممكن است كانونهاي نكروز از نوع پنيري در طحال، مغز استخوان، غدد لنفاوي و ششش ها نيز ديده شود. معمولا طحال متورم است. اين علايم ممكن است در ساير حيوانات نيز ديده شود.

چگونه بيماري را تشخيص دهيم؟  

براي تشخيص قطعي بيماري نياز به جداسازي باكتري مي باشد. براي حداسازي باكتري از نمونه هاي شش، غدد لنفاوي و طحال مي توان استفاده كرد. از بيماريهايي كه با تولارمي اشتباه مي شوند مي توان فلجي حاصل از كنه ها را نام برد. شرايط محيطي و زماني براي بروز اين دو بيماري يكسان است. اما دام در فلجي حاصل از كنه ها تب ندارد. همچنين فلجي در اين بيماري موجود است كه در تولارمي ديده نمي شود. از طرف ديگر با از بين بردن كنه­ها در فلجي كنه­اي معمولا بهبودي حاصل مي­گردد.

چگونه بيماري را درمان كنيم؟

براي درمان بيماري در انسان و دامها مي­توان از استرپتومايسين، جنتامايسين، تتراسيكلينها و كلرامفنيكل استفاده كرد. اكسي تتراسيكلين با دز 6 الي 10 ميليگرم براي هر كيلو وزن بدن در درمان بره­ها بيشتر از پني سيلين و استرپتومايسسين موثر بوده است.

چگونه بيماري را كنترل كنيم؟

با مبارزه با كنه­هاي  ناقل و حمام دادن و اسپري گوسفندان بيماري به آساني در گوسفند قابل كنترل است. در مناطقي كه بوته زار است و شرايط محيطي براي كنه ها مناسب است مبارزه با كنه ها بايد از برنامه­هاي معمول باشد. اگرچه واكسن براي تجويز به دامها به صورت آزمايشي ساخته شده است اما به صورت تجارتي در بازار موجود نيست.

براي كنترل بيماري در انسان بايد شكارچيان در مناطقي كه بيماري بومي است هنگام پوست كني خرگوش­ها بهداشت را رعايت كرده و از دستكش استفاده كنند و از شكار خرگوش­هايي كه بيمار و ضعيف هستند و توان كافي براي دويدن ندارند اجتناب نمايند. مردم از خوردن گوشت نيم پز خوداري نمايند و به طريق مناسب از گزيده شدن توسط كنه ها دوري نمايند.

دكتر ناصر رسولي بيرامي

بوتوليسم

تعريف بيماري: بوتوليسم را بسياري از متخصصان بيماري نمي دانند بلكه يك نوع مسموميت به حساب مي آورند، با اين همه يك عارضه نادر اما مهم و قلج كننده است كه به وسيله سم بوتولينوم، يك سم قوي نوروتوكسيك كه توسط باكتري كلستريديوم بوتولينوم و سوش هايي از C.baratii   و C.butyricum و C.botulinum ايجاد مي شود. اساساً بيماري ناشي از غذا ( food borne ) و ناشي از خاك ( soil borne ) است. يكي از چهار بيماري عمده شايع در خشك سالي ها است و با توجه به وضعيت بارندگي هاي فعلي در بسياري از مناطق كشور يك تهديد بالقوه است.

بوتوليسم يك بيماري مشترك محسوب نمي شود، اما در اشكال مشترك  باليني در انسان و حيوان وقوع پيدا مي كند. بيماري، عمدتاً به سه شكل باليني وجود دارد:

-        بوتوليسم ناشي ازمواد غذايي، كه در اين حالت سم بوتوليسم در مواد غذايي سبب وقوع بيماري مي شود.

-        بوتوليسم ناشي از زخمها، كه در اين حالت زخم به ميكروب عامل بيماري الوده شده و ميكروب موجود در موضع با توليد توكسين در بدن، سبب ايجاد بيماري در فرد مي شود.

-        بوتوليسم اطفال، كه باورود اسپور هاي باكتري و رشد آنها در روده و نهايتاً آزاد سازي توكسين درطفل ايجاد بيماري مي شود.

تمام شكل هاي بيماري بوتوليسم كشنده مي باشد. و با توجه به ريشه غذايي- خاكي براي تمام موجودات مستعد خطر ساز است.

عامل بيماري: چنانكه اشاره شد كلستريديوم بوتولينوم نام گروهي از ميكروب ها است كه در خاك زندگي مي كنند. اين ميكروب ها ميله اي شكل، گرم مثبت، قابليت رشد با اكسيژن پايين و اسپور دار مي باشند. وجود اسپور سبب ادامه حيات باكتري به طور نهفته در خاك و يا مواد پوسيده به مدت طولاني مي شود. هفت نوع سم بوتوليسم وجود دارد كه شامل A تا G است.

ميزان شيوع بيماري در جهان: اين عارضه از اغلب كشور هاي جهان گزارش مي شود. براي مثال متوسط گزارش سالانه بيماري در آمريكا حدود 110 مورد در سال است كه تقريباً 25%  از راه غذا و 72% در اطفال و بقيه از راه زخم است. مواد غذايي كنسرو شده عامل عمده مسموميت غذايي با اين ميكروب هستند. ميزان وقوع بيماري از راه زخم ها در سال هاي اخير به علت تزريق مواد مخدر سير صعودي داشته است.

ميزان شيوع در ايران: آماري از وقوع بيماري در انسان در كشور ايران در دسترس اين بخش نيست. اما با توجه به خشك سالي هاي مكرر و ضعف تغذيه و كمبود مواد معدني و اليگوالمان ها در حيوانات، بوتوليسم مي تواند يك عارضه بالقوه باشد. در سال هاي 1385 و 1387 شاهد بروز اين عارضع به شكلي نسبتاً وسيع در جمعيت گاو و گوسفند استان بوشهر بوديم كه با اقدامات به موقع دامپزشكي اين عارضه كنترل شد.

 باتوجه به بررسي و مطالعات انجام شده توسط كارشناسان اين دفتر،  flow chart عارضه به شرح زير ميباشد :

1- عوامل مستعدكننده  ( predisposing factors ):

تكرار و يا استمرار خشكسالي ها كه منجر به گندخواري  (( pica پيشرفته مي شود.

- اشكال گنده خواري به صورت هاي استخوان خواري وخوردن استخوان هاي مانده  و قديمي  (ostophagia )

- لاشه خواري ( لاشه الاغ ها و حتي دامهاي نشخواركننـده ) ديده مي شود.

- علاوه بر اين عـادت موش خواري كه عمدتاً موش مرده خواري و بندرت زنده خواري در بين جمعيت گوسفند و گاو بروزمي كند ( در خشك سالي ها جمعيت موش ها زياد مي شود )كه منجر به كاني باليسم مي شود.

  2- عوامل اتيولوژيك: مجموعه عوامل مستعدكننده منجر به ايجاد فقر غذايي شديد به صورت هاي كمپلكس مواد مغذي ( bulk ) ، كمبود پروتئين ، انرژي و ريزمغذي ها بويژه كلسيم ، فسفر و كبالت مي شود

3- برهم خوردن تعادل دام به مرتع ، با توجه به استانداردهاي بين المللي و با توجه به درجه مرتع از 1 و2 بايستي هر هكتــار سه واحد گوسفندي بمدت 3-4 ماه چرا كند اگر اين نسبت رعايت نشود احتمال بروز بيماري وجود دارد.

4- فقر فرهنگي و مادي دامداران منطقه :

باتوجه به سطح سواد، مهارت كار، اقليم خشك ، محروميت ها ، پخش سوبسيدهاي بخش كشاورزي و دامي به صورت غيرعلمي و غيرفني و آشنا نبودن به عادت سرمايه گذاري با توجه به شرايط اقليمي و ... همگي از عوامل مستعدكننده توسعه كانون هاي اين بيماري هستند. همچنين عوامل ديگر فقر فرهنگي نظير عدم اعتقاد به امحاء و دفن بهداشتي لاشه ها است كه باعث رها سازي  لاشه هاي دام هاي تلف شده در سطح وسيعي در اطراف روستاها و در نتيجه استفاده دامها از بقاياي اين لاشه ها مي شود كه خود حامل ميكروب مي باشند.

همچنين از عادات فرهنگي پرورش دام ، دامداران، اعتقادي به كاربرد نمك در جيره ندارد و معتقدند كه با مصرف علوفه هاي مراتع  اين ريز مغذي هاجبران مي شود.

علايم باليني در دام ها :

·        ترشح بزاق به دليل فلجي عضلات ناحيه حلق كه بزاق به پيش معده ها وارد نمي شود در نتيجه ريزش بزاق كه در اطراف دهان و زماني كه زمين گير مي شوند ، مشاهده مي گردد.

·        زمين گيري كه اكثر بصورت فلجي اندام هاي خلفي است.

·        فلجي زبان كه از محوطه دهاني به بيرون رانده شده كه خوديك علامت پاتوگونومونيك است .

·        طول مدت بيماري ازمرگ ناگهاني تا 48 ساعت است. در جمعيت حيوانات درگير از كمترين دامنه 4 روز تا بيشترين دامنه 8 روز مي باشد. يبوست و ماندگاري محتويات در دستگاه گوارش

·        فلجي در عضلات صاف موجب ديسترس (distress ) تنفسي در بعضي دام ها مي شود.

·        عدم وجود تب

·        بروز در دام هاي نشخواركننده سالم و چاق كه عمدتاً گوسفند و در بز كمتر مشاهده مي شود.

علايم كالبد گشايي :

گاهي هيچگونه ضايعات پاتوگونومونيك و بارز مشاهده نمي شود. اما يك پرخوني در زير لپتومننژ مغز ،لخته هاي كوچك خون دربطن چهارم مغز پرخوني در روده ها  و در چند مورد خونريزي هاي سوزني شكل در اتريوم قلبي مشاهده مي شود.

در هيستوپاتولوژي گاهي فقط  يك آنسفاليت محدود در مغز گزارش مي شود.

تشخيص :

با توجه به علايم باليني ، مشاهدات همه گيري شناسي ، مشاهدات كالبدگشايي و هيستوپاتولوژي  ابتدابايستي وضعيت حضوريا عدم حضور هاري مشخص شود، وبعد با توجه به علايم باليني ، مشاهدات همه گيري شناسي و علايم كالبدگشايي بيماري بوتوليسم ناشي از سم كلستريديوم بوتولينوم تشخيص داده شود. تشخيص سم كلستريديوم بوتولينوم در بافت ها روش مشگلي است وفقط در برخي كشور ها ميسر است.

راهكارهاي پيشگيري و درمان:

1-    راه اندازي تست اليزا جهت پايش توكسين B ، C و D كلستريديوم بوتولينوم در كشور .

2-    تنها راه كنترل و پيشگيري بوتوليسم مايه كوبي است ، كه مي بايستي در مورد ساخت واكسن از منابع داخلي نظير موسسه رازي و يا اينكه از منابع خارجي تهيه شود.

3-    تهيه و ارسال مكمل هاي ويتامينه ، منيراله و اسيدهاي آمينه به مناطقي كه دام ها داراي سوء تغذيه هستند .

4-    تأمين واستفاده ازعلوفه به منظوراصلاح تغذيه دام هاي استان به صورت دستي .

5-    آموزش ترويج وافزايش آگــاهي دامداران در مورد  تغذيه ،امحاء بهداشتي لاشــه دام هاي تلف شده وپيشگيري وكنترل بيماريها .

6-    درمان خاصي براي اين بيماري توصيه نمي شود. بر اساس تجربيات گروه مبارزه با بيماري هاي باكتريايي تغيير جيره و خوراندن مواد مسهل و درمان هاي كمكي در بهبود دام هايي كه در مرحله اوليه بيماري هستند بسيار مفيد است.

نتيجه: بوتوليسم يك عارضه ( بيماري ) است كه عمدتاً در گاو بروز مي كند. تحت شرايط خاصي در تك سمي ها ، گوسفند ، بز ، طيور ، شترمرغ و ساير پرندگان حادث مي شود. بيماري در گوسفند در مناطق خشك از شيوع بيشتري برخوردار است. اساساً يك وضعيت فلجي و متعاقباً مرگ مشاهده مي شود. اصولاً در مناطق با خشكسالي هاي طولاني بوجود مي آيد و در نتيجه كمبود پروتئين ، فسفر و كلسيم ، بروز بوتوليسم از تعاقبات و عوارض چنين پديده هايي مي باشد. چنين دام هايي استخــوان هاي مانده در محيط ( ناشي از عدم دفن و امحاء بهداشتي لاشه هاي تلف شده ) را مصرف مي كنند . اين استخوان ها و لاشه هاي گنديده به كلستريديوم بوتولينوم آلوده بوده و سم اين باكتري منجر به ايجاد بيماري مي شود.

اگر حيوانات كوچك نظير جوندگان و حتي گربه در منطقه بميرند و در دسترس دام قرار گيرند، بعلت آلودگي منجر به بروز كانون هاي بوتوليسم مي شوند،بخصوص در استان هاي ساحلي كه رطوبت بالابوده وشرائط تسهيل وتسريع رشد كلستريديا ها فراهم است. يك لاشه موش آلوده به كلسترديا ميتواند يك انبار 200 تني يونجه را آلوده نمايد..

تهيه و تنظيم از دكتر مراد مرادي گراوند رئيس گروه مبارزه با بيماري هاي باكتريايي