اصول و ملاحظات پدافند غیرعامل

آشنایی با اصول و ملاحظات پدافند غیرعامل

علاقه به حیات و حفظ بقاء به طور غریزی در هر انسانی وجود دارد لذا در طول تاریخ، بشر برای دستیابی به ملزومات حیاتی خود از جمله غذا و انرژی به گسترش و توسعه مراتع و زمین‌های کشاورزی و معادن پرداخته یا به جهت دفع تجاوز دشمنان خود جنگ‌ها و منازعات بسیاری را پشت سر نهاده است. سلاح‌هایی که جوامع بشری قبل از دوران صنعتی در جنگ‌ها بکار می‌بردند دست ساز و بسیار ساده بود، بین فرآیندهای دانش و فناوری و نوع سلاح‌هایی که جوامع بشری برای بهره گیری از آنها در جنگ ابداع و اختراع می‌کرده‌اند، ارتباط نزدیکی وجود داشته است. 
در دوران معاصر، این پیوستگی در اثر تحولات و پیشرفت‌های عظیم در فناوری رو به فزونی نهاده است. پس از وقوع انقلاب صنعتی در قرن هجدهم در اروپا و توسعه بیشتر، (پژوهش و توسعه) پیشرفت‌های شگرفی در همه سطوح فناوری پدید آمد. به طوری که دوران کنونی به ویژه دو دهه اخیر را (عصر انقلاب سوم فناوری) یا (دوران انقلاب در میکروالکترونیک) نامیده‌اند، تحولات مذکور لزوما فناوری تسلیحاتی را به شدت تحت تاثیر قرار داد به طوری که همه ابعاد و سطوح این فناوری بسیار پیچیده شده و در خصوص طرح‌های نظامی جنبه راهبردی یافته است. پیشرفت سریع علوم و فناوری نظامی در زمینه تولید انواع سلاح‌های آفندی توسط کشورهای پیشرفته و توان همپائی سایر کشورها موجب گردیده است تا بحث پدافند به ویژه دفاع غیر عامل توسط کشورهای اخیرالذکر مورد توجه جدی قرار گیرد. 
با نگرش به این‌که سلاح‌های کنترل از راه دور و پیشرفته جایگزین اکثر سلاح‌های سنتی گردیده‌اند و به عنوان مثال با فشار یک دکمه از فواصل دور می‌توان جان هزاران انسان را مورد تهدید جدی قرار داد توجه به امر پدافند، طبیعی جلوه می‌نماید. 
استفاده از سلاح‌های کشتار جمعی همانند استفاده رژیم بعثی از سلاح‌هایی شیمیایی در طول 8 سال جنگ تحمیلی علیه جمهوری اسلامی و تجربه جنگ نفت، جنگ افغانستان، مناقشه یوگسلاوی و جنگ اخیر امریکا علیه عراق لزوم توجه به مقوله دفاع، خصوصا دفاع غیر عامل را مضاعف نموده است. 
اقدامات دفاع غیر عامل شامل اصول اساسی و ملاحظاتی است که در اغلب کشورهایی جهان، این اصول و ملاحظات با کمی اختلاف پذیرفته شده اند ولی شیوه به کارگیری آنها ابتکاری، هنرمندانه و خردمندانه است نه اینکه کلیشه‌ای باشد به همین دلیل وسعت هر اصل به خلاقیت‌های فکری بشر و شرایط زمان و مکان بستگی دارد و بعضا حد و مرزی برای این اصول نمی‌توان تعیین کرد و لذا در حد غیر قابل تصوری در نحوه بکارگیری اصولدفاع غیر عامل تنوع وجود دارد. در این مقاله سعی گردیده است پس از تبیین اصول و ملاحظات دفاع غیر عامل و موضوعات ذیربط، توصیه‌هایی چند در خصوص اقدامات دفاع غیر عامل ارائه گردیده است. 
  
*اقدامات اساسی دفاع غیر عامل: 
اقدامات اساسی در تامین دفاع غیرعامل شامل موارد ذیل می‌باشد که در تهیه طرح‌ها متناسب با ماموریت، وضعیت، موقعیت و شرایط زمانی و مکانی و رده سازمانی باید مورد استفاده و بهره برداری لازم قرار گیرد. در ابتدا فهرست‌وار اصول دفاع غیر عامل و ملاحظات آن را نام برده و سپس به تعریف هر یک از اصطلاحات می‌پردازیم. 
1- استتار (Camuflage) 
2- اختفا (Concealment) 
3- پوشش (Cover) 
4- فریب (Deception) 
5- تفرقه و پراکندگی (Separation and Dispersion ) 
6- مقاوم سازی و استحکام (Hardening) 
7- اعلام خبر (Early Warning) 
8- مکان یابی (Site Selection) 
9- تحرک (Movement) 
10- پناهگاه (Defilade) 
11- جان پناه (Trench) 
12- انضباط استتار (Camouflage Discipline) 
13- حفاظت (Security) 
14- سیستم اطفا حریق (Extinguishing System) 
15- اقدامات درون سیستمی 
16- آموزش و ایجاد فرهنگ دفاع (Training) 
17- ایجاد موانع (دیوار - دکل - کابل - بالن) (Barrier) 
18- عملیات دود. (Smoke Operation) 
19- اقدامات بعد از بمباران(کنترل تردد، تخلیه، مجروحین، کنترل خسارت، خنثی سازی بمب و... ) 
20- ایمنی (Safety) 
21- مقابله با بمب ‌های گرافیتی E. M. P - H. P. M 
22- ایجاد استحکامات صحرایی و سازه‌های موقتی (Field fortification) 
23- ایجاد سازه‌های امن و مقاوم سازی تاسیسات. (Protective Structures) 
24- دفاع غیر عامل در مقابل حملات ویژه (ش. م. ه). 
 
* اصول پدافند عامل: 
مجموعه اقدامات بنیادی و زیر بنایی است که در صورت بکار گیری می‌توان به اهداف پدافند غیر عامل از قبیل تقلیل خسارات و صدمات، کاهش قابلیت و توانایی سامانه شناسائی، هدف یابی و دقت هدف گیری تسلیحات آفندی دشمن و تحمیل هزینه بیشتر به وی نائل گردید. 
در اکثر منابع علمی و نظامی دنیا اصول پدافند غیر عامل شامل 6 الی 7 اقدام مشروحه ذیل می‌باشد که در طراحی و برنامه ریزی‌های و اقدامات اجرایی دقیقا می‌بایست مورد توجه قرار گیرد. 
1- استتار Camouflage 
2- اختفا Concealment 
3- پوشش Cover 
4- فریب Deception 
5- تفرقه و پراکندگی Separation And Dispersion 
6- مقاوم سازی و استحکامات Hardening 
7- اعلام خبر Early warning 
 
تعاریف و اصلاحات 
 
* پدافند (Active Defense) 
عبارتست از بکارگیری مستقیم جنگ افزار، به منظور خنثی نمودن و یا کاهش اثرات عملیات خصمانه هوایی، زمینی، دریایی، نفوذی و خرابکارانه بر روی اهداف مورد نظر. 
 
* پدافند غیر عامل (Passive Defense) 
به مجموعه اقداماتی اطلاق می‌گردد که مستلزم بکارگیری جنگ افراز نبوده و با اجرای آن می‌توان از وارد شدن خسارات مالی به تجهیزات و تاسیسات حیاتی و حساس نظامی و غیر نظامی و تلفات انسانی جلوگیری نموده و یا میزان این خسارات و تلفات را به حداقل ممکن کاهش داد. 
 
* دفاع غیر نظامی (Civil Defsnse) 
دفاع غیرنظامی تقلیل خسارات مالی و صدمات جانی وارده بر غیر نظامیان در جنگ یا در اثر حوادث طبیعی نظیر سیل، زلزله، طوفان، آتش‌فشان، آتش‌سوزی و خشکسالی می‌باشد، در منابع خارجی، وظایف دفاع غیر نظامی شامل چهار عنوان ذیل می‌باشد: 
1- اقدامات پیشگیرانه و کاهش دهنده (Mitigation) 
2- آماده سازی و امداد رسانی (Preparation) 
3- هشدار و اخطار (Response) 
4- باز سازی مجدد (Recovery) 
 
نکته: 
ارائه تعریف دفاع غیر نظامی در این نوشتار در حوزه پدافند غیر عامل نبوده و بیشتر در جهت آگاهی مخاطبین در تمیز بین پدافند غیرعامل و دفاع غیر نظامی می‌باشد زیرا به دلیل عدم شناخت جامع در بسیاری از کتب، مقالات، و یا نوشتارهای داخلی مشاهده گردیده است که دو مفهوم یاد شده با همدیگر اشتباه گرفته می‌شود. 
 
* مراکز حیاتی و مراکز ثقل (Vital and Gravity Centers) 
مراکز و تاسیسات حیاتی و پر اهمیت کشور می‌باشند که در صورت حمله و بمباران و انهدام آنها صدمات جدی به نظام اجتماعی، سیاسی و نظامی کشور وارد شده، آنها را در یک مخاطره و بحران جدی قرار می‌دهد. 
 
* مراکز حیاتی (Vita Centers) 
مراکزی هستند که در صورت انهدام کل یا قسمتی از آنها، موجب بروز بحران، آسیب و صدمات قابل توجه در نظام سیاسی، هدایت، کنترل و فرماندهی، تولیدی و اقتصادی، پشتیبانی، ارتباطی و مواصلاتی، اجتماعی، دفاعی با سطح تاثیرگذاری در سراسر کشور گردد. 
 
*مراکز حساس (Critical Centers) 
مراکزی هستند که در صورت انهدام کل یا قسمتی از آنها، موجب بروز بحران، آسیب و صدمات قابل‌توجهی در نظام سیاسی، هدایت، کنترل و فرماندهی تولیدی و اقتصادی، پشتیبانی، ارتباطی و مواصلاتی، اجتماعی، دفاعی با سطح تاثیر گذاری منطقه‌ای در کشور گردد. 
 
* مراکز مهم (Important Centers) 
مراکزی هستند که در صورت انهدام کل یا قسمتی از آنها، موجب بروز آسیب و صدمات محدود در نظام سیاسی، اجتماعی، دفاعی با سطح تاثیر گذاری محلی در کشور گردد. 
 
* استتار و اختفاء (Camouflage & Concealment) 
فن و هنری است که با استفاده از وسائل طبیعی یا مصنوعی، امکان کشف و شناسائی نیروها، تجهیزات و تاسیسات را از دیده بانی، تجسس و عکسبرداری دشمن تقلیل داده و یا مخفی داشته و حفاظت نماید. 
مفهوم کلی استتار، همرنگ و هم‌شکل کردن تاسیسات، تجهیزات و نیروها با محیط اطراف می‌باشد. 
اختفا، حفاظت در برابر دید دشمن را تامین می‌نماید و استتار امکان کشف یا شناسایی نیروها، تجهیزات و تاسیسات و فعالیتهای را تقلیل می‌دهد. 
 
* پراکندگی(‌Dispersion) 
گسترش‌ باز و پخش نمودن و تمرکز زدایی نیروها، تجهیزات، تاسیسات یا فعالیت‌های خودی، به منظور تقلیل آسیب پذیری آنها در مقابل عملیات دشمن به طوری که مجموعه‌ای از آنها هدف واحدی را برای دشمن تشکیل ندهند. 
 
* تفرقه و جابجایی (Separation and Movement) 
جداسازی، گسترش افراد، تجهیزات و فعالیت‌های خودی از محل استقرار اصلی به محلی دیگر به منظور تقلیل آسیب پذیری، کاهش خسارات و تلفات می‌باشد، مانند: انتقال هواپیما‌های مسافرتی به فرودگاه‌های دورتر از برد سلاح‌های دشمن و یا انتقال تجهیزات حساس قابل حمل از محل اصلی به محل موقت که به علت عدم شناسایی و حساسیت مکانی، دارای امنیت و حفاظت بیشتری می‌باشد. 
 
*استتار، اختفاء و ماکت فریبنده CC&D 
استفاده و بهره برداری از اقدامات تجهیزات و روش‌هایی برای پنهان نمودن، همگون سازی، تغییر شکل، شبیه سازی، ایجاد طعمه فریبنده و حذف شکل منظم هندسی اهداف در جهت ممانعت از کشف و شناسائی نیروها، تجهیزات، تاسیسات و فعالیت‌های خودی توسط سامانه‌های آشکار ساز و حساسه دشمن. 
 
* فریب (Deception) 
کلیه اقدامات طراحی شده حیله‌گرانه‌ای که موجب گمراهی دشمن در نیل به اطلاعات و محاسبه و برآورد صحیح از توان کمی و کیفی طرف مقابل گردیده و او را در تشخیص هدف و هدف گیری با شک و تردید مواجه نماید. 
فریب، انحراف ذهن دشمن از اهداف حقیقی و مهم به سمت اهداف کاذب و کم اهمیت می‌باشد. 
 
* مقاوم سازی و استحکامات (Fortification) 
ایجاد هر گونه حفاظتی که در مقابل اصابت مستقیم بمب، راکت، موشک، گلوله توپخانه، خمپاره و یا ترکش آنها مقاومت نموده و مانع صدمه رسیدن به نفرات، تجهیزات یا تاسیسات گردیده و اثرات ترکش و موج انفجار را به طور نسبی خنثی نماید. پناهگاه، جان پناه، سازه‌های امن و مقاوم‌سازی تاسیسات، ایجاد استحکامات صحرایی و سازه‌های موقتی، دال بتنی، کیسه شن، خاک‌ریز، بشکه شن و یا استوانه بتنی و... جزء استحکامات محسوب می‌شوند. 
 
* اعلام خبر (Early warning) 
آگاهی و هشدار به نیروهای خودی مبنی بر نزدیک بودن عملیات تعرضی دشمن. 
این هشدار که برای آماده شدن می‌باشد، ممکن است چند ساعت، چند روز و یا زمانی طولانی‌تر از آغاز مخاصمات اعلام گردد. 
دستگاه‌ها و وسایل اعلام خبر شامل رادار، دیده‌بانی بصری، آژیر، بلندگو، پیامها و آگاهی های هشدار دهند می‌باشد. 
 
* مکان یابی (Site selection) 
یکی از اقدامات اساسی و عمده پدافند غیر عامل، انتخاب مکان مناسب می‌باشد تا آنجا که ممکن است باید از ایجاد تاسیسات حیاتی و حساس در دشت‌های مسطح یا نسبتا هموار اجتناب کرد. زیرا تاسیسات احداث شده در چنین محل‌هایی را نمی‌توان از دید دشمن مخفی نگاهداشت. 
ایجاد تاسیسات حیاتی و حساس در کنار بزرگراه‌ها، جاده‌های اصلی، کنار سواحل دریا، رودخانه‌ها و نزدیکی مرزها موجب سهولت شناسایی و هدف یابی آسان آنها توسط دشمن می‌گردد. 
توضیح اینکه سه موضوع عمده که می‌بایست در مکان یابی به آن توجه خاص مبذول گردد به شرح ذیل می‌باشد: 
1- ماموریت (Mission) 
امکان اجرای ماموریت در مکان تعیین شده موجود باشد. 
2- پراکندگی (Dispersion) 
وسعت مکان انتخابی به صورتی باشد که امکان پراکندگی مناسب تاسیسات و تجهیزات را فراهم نماید. 
3- شکل عوارض و محیط (Terrain Pattern) 
مکان انتخابی به گونه‌ای باید باشد که احداث تاسیسات و استقرار تجهیزات تا آنجا که ممکن است باعث بهم خوردگی شکل طبیعی زمین نگردیده، ضمنا همرنگی با عوارض محیطی (روستایی، کویری، کوهستانی، جنگلی، شهری) حفظ شود.

مواد جاذب هوشمند:

ترکیبی از مواد جاذب فعال و غیر فعال، حسگرهای محیطی و ماژول های الکترونیکی بوده و جهت پردازش اطلاعات جمع آوری شده طراحی گردیده به طوری که اعمال فرامین کنترلی جهت اتخاذ پاسخ مناسب را فراهم می‌کند.

 * ماهواره سنجش از دور:

سنجش از دور علم و هنر به دست آوردن اطلاعات درباره یک شیء، منطقه، یا پدیده از طریق تجزیه و تحلیل داده‌های حاصله به وسیله ابزاری است که در تماس فیزیکی با شیء، منطقه و یا پدیده تحت بررسی نباشد. توصیه می‌شود که در بدو شروع احداث تاسیسات حیاتی و حساس همیشه مراقب چشمهای بیدار سنجیده‌های سنجش از دور دشمن و ستون پنجم باشیم. ضمنا صرف هر گونه هزینه در این زمینه ها بدون لحاظ نمودن موارد حفاظتی به هدر دادن سرمایه‌های ملی منجر خواهد شد.

از آنجایی که انعطاف‌پذیری ماهواره‌ها در جمع‌آوری اطلاعات بسیار دقیق و حساس نظامی وجاسوسی دایما در حال افزایش می‌باشد، نقش آنها در عملیات اطلاعات سری، از جمله قابلیت شناسایی و تعیین محل تاسیسات عمیق زیرزمینی به طور روزافزونی بیشتر می‌گردد.

ماهواره‌های اکتشافی از تعدادی حساسه و تصویربردار با وضوح فوق‌العاده مانند اسکنرهای چندطیفی لندست (Landsats Multral Scanner) به منظور به دست آوردن آثار و علایم مربوط به وجود احتمالی تاسیسات زیرزمینی و فعالیت‌های آن استفاده می‌نماید که انجام این کار به تصویربرداری مادون قرمز نزدیک، مادون قرمز حرارتی و چند طیفی محیط اطراف تاسسیات بستگی دارد.

 * منعکس‌کننده‌های زاویه‌ای (گوشه‌دار)

وقتی ردیاب به دنبال یک هدف غیرواقعی برود و از هدف واقعی غافل گردد این خود نوعی فریب است. در این روش از منعکس‌کننده‌های ویژه‌ای که دارای زوایای خاصی هستند استفاده میگردد که باعث انعکاس بیشتر امواج راداری و بالطبع افزایش سطح مقطع راداری RCS گردیده و اهداف واقعی در بین اهداف کاذب پنهان می‌گردند. هدف اصلی این گونه منعکس‌کننده‌ها منحرف کردن موشک‌هایی است که دارای رادارهای ردیاب موج میلی‌متری می‌باشند.

 * استفاده از فرستنده‌های الکترونیکی فریب (طعمه‌ها- Decoys

یکی از بهترین راهکارهای فریب موشک‌های Arm/ Harm به منظور مصون ماندن رادار، استفاده از فرستنده‌های فریب و اشباع فضا از امواج کاذب می‌باشد. این روش مقرون به صرفه بوده و از اثربخشی بالایی برخوردار است. فرستنده‌های فریب در انواع گوناگون طراحی و ساخته می‌شوند وهمچنین به شیوه‌های مختلف تاکتیکی قابل بهره‌برداری می‌باشند. از انواع دیگر موشک‌های ضدتشعشع راداری می‌توان موشک‌های Alarm - Shrikeرا نام برد که تحت تاثیر فریب واقع می‌شوند.

 * نارنجک انداز دود استتار چند طیفی (در ارتش سویس)

نارنجک 76 میلیمتری دوداستتار چندطیفی باطول موج بلند توسط کشور سویس طراحی شده که در ارتش آن کشور به طور انبوه تولید و به کار گرفته می‌شد.

این نارنجک شامل یک گلوله آموزشی می‌باشد که به گونه‌ای طراحی شده تا یک اثر فریب‌دهنده فوری را در ظرف مدت یک ثانیه در مقابله با آشکارسازهای مهمات هوشمندلیزری، مادون قرمز نزدیک و حرارتی، موشک‌های کروز و تصویربرداری حرارتی و.. داشته باشد.

نارنجMask 76ST دارای 40 متر برد پرتابی می‌باشد این نارنجک دارای 180 میلی متر طول و 2/1 کیلوگرم وزن و خرج قابل اصلاح دوگانه از فسفر قرمز برای ایجاد فریب و همچنین اثرات استتار نیز می‌باشد.

نارنجک Mask 76EL دارای 248 میلی‌متر طول و 8/1 کیلوگرم وزن و 60 متر بردپرتابی می‌باشد.

ماژول شعله فسفری قرمز این نارنجک باید با یک ماژول مبتنی بر کربن تکمیل شده است تا پرده پوششی مادون قرمز با دوام 60 ثانیه‌ای در مقایسه با پوشش 30 الی 40 ثانیه‌ای گلوله ST ایجاد نماید. هر یک از گلوله‌های مذکور را می‌توان در کالیبرهای 66 و 81 میلی‌متر تولید کرد.

 * استفاده از هندسه فراکتال در طراحی استتار:

ساخت تاسیسات در طبیعت نیاز به استتار ویژه‌ای دارد زیرا محیط اطراف تاسیسات از شکل‌های نامنظم هندسی پوشیده شده است. که با ساخت تاسیسات با هندسه منظم در تضاد آشکار می‌باشد از این رو شکل استتار هماهنگ با طبیعت محیط اطراف نیاز به هندرسه فراکتال دارد که هندرسه نوینی برای الگوسازی دستگاه‌های نامنظم است.

 * برخی از اقدامات موثر جهت کاهش تاثیرات بمب‌های گرافیتی

1- عبور کابل‌های برق مراکز حساس و حیاتی از زیر زمین

2- پوشاندن تجهیزات حساس و حیاتی به وسیله چند لایه پارچه‌های ریزبافت نسوز یا دیرسوز.

3- نصب فیوزهای با سرعت بالابرای سامانه‌های فیوزینگ در محل‌هایی که قطع برق اثرات نامطلوب به جا می‌گذارد.

4- محل اتصال کابل‌های برق به سامانه‌‌ها بوسیله خمیر یالاکهای مخصوص غیرقابل نفوذ شدند.

5- کلیه تابلوهای برق با چند لایه نمد عایق بندی شده به طوری که هیچگونه گرد و غباری قادر به نفوذ در آن نباشد و در صورت نیاز به خنک شدن با نصب و تعبیه پنکه‌هایی که دارای فیلترهای تصفیه هوا باشند این امکان فراهم شود.

6- کلیه دربها و درزهای محل نصب تجهیزات حساس الکتریکی و الکترونیکی راعایق‌بندی نموده و به طوری که ذرات خارجی قادر به نفوذ نباشند.

7- در محل نصب تجهیزات حساس که امکان انجام اقدامات به شرح بندهای فوق وجود ندارد با نصب هواسازی قوی با فیلترهای مخصوص با ایجاد فشار مثبت از نفوذ اجسام خارجی به داخل این گونه اماکن جلوگیری شود.

8- سازمان‌ها ووزارتخانه‌هایی که دارای تاسیسات و تجهیزات نیروگاه‌هی هستند برای آن دسته از تجهیزات که امکان خاموشی موقت آنها وجود دارد دستورالعمل تهیه نمایند.

9- قراردادن مولدهای برق اضطراری در داخل کانکس‌های عایق‌بندی شده و نصب پنکه با فیلترهای مخصوص جهت تامین هوای مورد نیاز این مولدها.

10- نصب پمپ مکانیکی هوا با فیلترهای مناسب به عنوان یدکی برای تجهیزاتی که نیاز به جریان‌ مداوم هوا دارند.

11- احداث ایستگاه‌های یدکی و متحرک برای سازمان صدا و سیمای ج. ا. ا و به منظور فراهم کردن امکان تداوم خبر رسانی در سطح جامعه.

12- بسته نگه داشتن درب و پنجره ساختمان ها در منطقه‌ای که مورد اصابت قرار گرفته تاحصول اطمینان از رفع خطر.

13- پوشاندن مجاری تنفسی با هر وسلیه ممکن (ماسک، دستمال خیس، باند گاز.. )

14- ارایه آموزش‌های لازم به تمامی کارکنان ذیربط جهت مقابله با اینگونه حملات

15- استفاده از هواسازهای قوی در اطراف نیروگاه‌های برق به منظور پخش کردن و جلوگیری از فرود فیبرهای کربنی سبک بر روی آنها.

توضیح اینکه: بمبهای گرافیتی نخستین بار در دوم ماه مه (MAY) سال 1999 به وسیله هواپیماهای جنگنده F-117A در جنگ یوگسلاوی توسط امریکا علیه مراکز نیروگاهی و سامانه‌های الکتریکی و الکترونیکی صربها بکار گرفته شد و باعث وارد شدن خسارات عمده به این مراکز گردید، به طوری که در مرحله اول حملات 70 درصد کشور در خاموشی فرو رفت و در حمله بعدی که در هفتم ماه ماه MAY یعنی پنج روز بعد صورت گرفت باقیمانده کشور هم در خاموشی فرو رفت البته از این مواد در عملیات طوفان صحرا به شکل دیگری که بر روی کلاهک موشک های کروز نصب شده بود و از دریا شلیک می‌شدند علیه مراکز نیروگاهی عراق استفاده شد واین موشک‌ها که از فیبر کربن رشته‌ای پر شده بودند با انفجار خود عراق را از 85 درصد ظرفیت تولید برق محروم نمودند ولی در سه روز اول جنگ به این نتیجه رسیدند که بیشتر باید سامانه‌های توزیع وانتقال نیرو را مورد حمله قرار دهند نه اینکه مراکز تولید را بنابر این در حملات بعدی این گونه سامانه‌ها را مورد هدف قرار دادند.

 فریب Deception

 ملاحظات:

در این بخش به بیان یکی از اصول دفاع غیرعامل فریب، تاریخچه فریب، فریب در جنگ‌های قبل از میلاد (اسب تروا) جنگ‌های صدر اسلام، جنگ جهانی دوم و قبل وبعد از آن، جنگ یوگسلاوی با نیروهای ناتو، آرژانتین در جنگ فالکلند، جنگ عراق با متحدین، ‌نمونه‌هایی از فریب در حیوانات و جانوران ونظریه دفاعی سون‌تزو می‌پردازیم.

 مقدمه

استفاده از فریب در جنگ‌ها موضوع جدیدی نیست چرا که از دیر باز تاکنون، یعنی از سال 1469 قبل از میلاد در دوران پادشاهی Thutmose سوم، مصریان از حیله‌ها و تاکتیک‌های فریب برای گمراه کردن دشمنان خود استفاده کرده و در پی آن از طریق مسیرهای بدون مراقب به داخل سوریه نفوذ می‌کردند. داستان اسب تروا Trojan Horse اثر هومر، به خوبی نشان می‌دهد که فریب در جنگ‌های دوران پیدایش تاریخ اروپا نقش به سزایی داشته است و با پیروزی شگفت‌آور Trenton بر George Washingtonمرهون ذکاوت نیروها و فریب نظامی بکار رفته در آن جنگ می‌باشد. همچنین مثال‌های متعدد و بارزی از استفاده موفقیت‌آمیز فریب در طول جنگ جهانی دوم هم در دسترس می‌باشد. علاوه بر همه موارد امروزه صنعت الکترونیک، اینترنت و وسایل ارتباط جمعی در این زمینه نقش مهمی ایفا می‌کنند.

همانطور که فناوری‌های جدیدی به عرصه‌ فعالیت‌های وارد می‌شوند به همان اندازه نیز فنون مختلفی دچار تغییر و تحول می‌شوند. با تمام این احوال فن فریب به عنوان جزء ضروری و جدانشدنی تاکتیک‌های نظامی به شمار رفته و در آینده نیز از اجزاء ضروری آن محسوب خواهد شد.

 * تاریخچه فریب (به قدمت تاریخ بشریت)

صیادتلینگیت (Tlingit) کلاهی بر سر خود می‌گذاشت که شبیه سرگوساله دریایی بود و پس از پنهان شدن در میان تخته‌سنگ‌ها، صدایی شبیه صدای این جانور را از خود خارج می‌ساخت. با این حیله جانوران بی‌خبر به او نزدیک شده و او نیزه خود را با آرامش خاطر در بدن حیوان فرو می‌برد و او را آشکار می‌کرد.

مردم ناحیه‌ای از استرالیا در زیر آب می‌ماندند و به وسیله نی تنفس می‌کردند در این حین پای مرغابی‌ها را گرفته و آنقدر زیر آب نگاه می‌داشتند تا خفه شوند.

 * گذری بر اندیشه دفاعی سون‌تزو (320 تا 400 قبل ازمیلاد)

بیشتر نظامیان اندیشه پردازان نظامی برای اثبات دیرینگی علم نظامی و ارایه شجره‌نامه‌ای مفصل برای آن سرآغاز این علم را به "سون‌تزو"‌و کتاب هنر جنگ او نسبت می‌دهند.

سون ‌تزو در سال های 320 تا 400 قبل از میلاد می‌زیست جایگاه آرای او در سیر تفکرات نظامی از جهات مختلف از جمله (دفاع غیرعامل) قابل بررسی می‌باشد.

پاره‌ای از عقاید سون‌تزو که با دفاع غیرعامل رابطه‌ای نزدیکی دارد به قرار ذیل می‌باشد.

1- تمام فوت و فن و ریزه‌کاری‌های هنر جنگ بر پایه (فریب ‌و اغفال دشمن) استوار است به همین دلیل وقتی شما قادر و توانا هستید به ضعف و ناتوانی تظاهر کنید وقتی که نزدیکید کاری کنید که دشمن شما را دور و هنگامی که دور هستید نزدیک تصور نمایند.

2- با ریختن دانه دشمن را به تله بکشید تظاهر به بی‌نظمی و نابسامانی بکنید و دفعتا او را با ضربه‌ای محکم بکوبید.

3- طوری وانمود کنید که نسبت به او در وضع نامساعد قرار دارید و این اوست که نسبت به شما برتری و تفوق دارد او را از این طریق به خود بزرگ‌بینی و لاف‌زنی و غرور تشویق و ترغیب کنید.

4- هنر جنگ بر پایه فریب، حیله و نیرنگ است و فرمانده واقعی کسی است که به هنرهای تظاهر، اختفا و استتار مجهز باشد.

5- من کاری می‌کنم که دشمن نیروی عادی‌ام را به جای نیروی فوق‌العاده بگیرد و قوای فوق‌العاده‌ام را عادی تلقی کند.

6- وقتی که دشمن تظاهر به گریختن و فرار می‌کند او را دنبال نکنید.

 * گذری تاریخی بر دفاع غیرعامل

 فریب (اسب تروا)

داستان ساختن اسب تروا پس از یک نبرد چند ساله و طولانی توسط (اودیسیوس) یکی از افراد زیرک و هوشمند یونان در سال 212 قبل از میلاد از این قرار می‌باشد که چون سربازان یونانی از تسخیر شهر (سیراکیوز) ناامید شدند.

اودیسیوس نقشه ساختن اسب چوبی را تهیه نموده و آن را به نزدیک شهر انتقال می‌دهد. مردم شهر با دیدن پیکر عظیم اسب چوبی که بر آستانه دیوار شهرشان قرار گرفته می‌پندارند که یونانی‌ها از جنگ دست کشیده‌اند همه متعجب و حیران بودند که این اسب چوبی برای چه به آنجا آورده شده تا بالاخره شخصی به نام "سینون"‌به نمایندگی از طرف یونانی‌ها برای اهالی شهر توضیح داد که آن را به علامت صلح و به رسم یادبود تقدیم پادشاه نموده‌اند مبارزین شهر که صحنه را خالی می‌بینند اسب را به داخل قلعه برده و این پیروزی بزرگ را جشن گرفته و به پای کوبی می‌پردازند غافل از اینکه لشکری عظیم از افراد دشمن در پشت دروازه‌های شهر کمین کرده بودند.

شب هنگام سربازان پنهان شده در شکم اسب، ‌از آن بیرون آمده و دروازه‌ قلعه را بر روی لشگریان کمین کرده گشوده و با یورش و شبیخون غافلگیرانه دشمن قوی و سرسخت خود را از پا درآورده و جنگ چندین ساله را به نفع خود خاتمه می‌دهند.

 * نمونه‌ای از حرکات فریبنده حیوانات و جانواران آن

1- روباه وقتی که طعمه‌ای به چنگش نیاید، برای یافتن غذا خود را همانند مرده‌ای بر روی زمین انداخته و شکمش راباد می‌کند در این هنگام پرنده‌ای که بر آن می‌گذرد. گمان می برد که مرده است پس به طمع آنکه آن را بدرد و از گوشت او بخورد بر جثه آن می‌نشیند آنگاه روباه در یک فرصت مناسب می‌جهد و آن را شکار می‌کند.

2- شیرمورچه از انواع حشرات بی‌بال است که سری پهن و فکی بزرگ دارد این حشره در سطح زمین حفره‌ای مخروطی شکل ایجاد می‌کند و سطح داخلی حفره را با خاکی نرم و لغزنده می‌پوشاند. سپس در ته حفره پنهان شده به انتظار شکار می‌نشیند مورچه و سایر حشرات ریز با ورود به کناره این مخروط به قعر آن سقوط کرده، حشره مورچه خوار آن را به داخل کشیده به دهان خود فرو می‌برد.

1- پیامبر اکرم ص، اهمیت خدعه و فریب را در جنگ‌ها درک کرده بود و برای آن برنامه‌ریزی می‌فرمود و سپس آن را به خوبی به مرحله اجرا می‌گذاشت خدعه را جزیی از جنگ دانسته و می‌فرمودند: الحرب خدعه " جنگ یعنی خدعه و فریب"‌در نخستین نبردی که علیه دشمنان در بدر انجام داد در پاسخ به پرسش حباب‌بن‌منذر در مورد این تاکتیک تاکید نمود که "‌‌آری جنگ، خدعه، ‌اندیشه وحیله است".

2- هنگامی که رسول خدا ص، نیروهای خود را برای فتح مکه به حرکت درآوردند ابتدا نگذاشتند کسی تصور کند که قصد فتح مکه را دارند و از طرف دیگر نیز خدعه‌ای به کار بردند و بخشی از نیروهای خود را همزمان به فرماندهی ابن‌قتاده بن‌ربغی به سوی بطن‌اضم یعنی مکانی که میان ذی‌خشب وذی‌مره از سرزمین‌های تهامه بود فرستاد تا دشمن را ازهدف اصلی خود غافل وگمراه سازد.

 * اقدامات فریب در جنگ جهانی دوم. قبل و بعد از آن

 اقدامات فریبنده آلمان 1962

آلمانها به منظور گمراه ساختن بمب‌افکن‌ها در شب، اقدامات فریبنده‌ را اتخاذ نموده تا از مناطق و هدف‌های صنعتی خود محافظت نمایند. آلمانها باتعبیه گودال‌هایی که اطراف آنها بوسیله دیوارها محصور و با مواد قابل احتراق پر شده بود تجسمی از ساختمان‌های در حال سوختن را در ذهن دشمن پدید می‌آوردند.

بناها و فرودگاه‌های بدلی ازبکستان 1940

در روزهای نخستین جنگ جهانی دوم، بناهای بدلی معروفی در پایگاه‌های K به منظور انحراف هواپیماهای دشمن به کار می‌رفتند در اوت 1940 انگلستان در حدود صد فرودگاه بدلی و حدود 400 هواپیمای فریبنده برپا داشت تا توجه بمب‌افکن‌های دشمن را به آنها معطوف سازد، بناهای بدلی از آن زمان نزدیک کارخانه‌های اصلی هواپیماسازی ساخته شد و بمب‌افکن‌های دشمن به عوض ساختمان‌های اصلی، ساختمان‌های بدلی را بمباران می‌کردند.

 روش‌ها و فنون فریب ماهواره‌ها در شوروی سابق:

1- در پایگاه‌های موشکهای بالستیک قاره‌پیما ICBM رنگ‌آمیزی اغواکننده جهت مخفی نمودن مجتمع‌های موشکی از حمله هوایی طراحی گردید.

2- ایجاد جاده‌ها و پایگاه‌های موشکی ساختگی و فریبنده، که به طور عمده بین سال‌های 1966 و 1971 از این روش استفاده شده است.

3- روسیه در نخستین تلاش خود برای پرتاب ماهواره بزرگ زحل -5 (ساترن) آن را تا قبل از پرتاب در زیر تورهای استتار قرار داده بود تا از دید ماهواره‌های سوراخ کلید KH مخفی بماند.

4- تونل‌های زیردریایی 1967

روسها تونل‌های ساحلی بزرگ حفر نمودند تا درحدود بیست و چند و زیردریایی هسته‌ای را از چشم ماهواره‌های غربی پنهان نمایند.

بنا به گزارش روسها در سال 1970ساخت سه تونل را در پایگاه‌های زیردریایی آغاز نمودند.

5- آزمایش‌های شبانه 1973

موشک متحرکی از نوع SS-16 در یکی از شب‌های سال 1973 آزمایش شد تا اطلاعاتی که امریکایی‌ها با عکسبرداری ماهواره‌ای بدست می‌آورد ندبه کمترین مقدار کاهش یابد.

6- در سال 1984 معلوم شد که روسیه ساخت چهار تونل بزرگ که می‌توانست حتی بزرگترین زیردریایی‌های روسیه را در خود پنهان کند را به اتمام رسانده است. تونل‌ها که در کرانه دریا و همطراز سطح دریا حفر شده بودند می‌توانستند حتی زیردریایی‌های غول‌پیکر گردباد Tgphoon با 557 پا طول را در خود پنهان کنند.

 * اقدامات فریبنده یوگسلاوی در مقابل حملات ناتو

1- در تمام زمینه‌ها از طرح شبیه‌سازی (ماکت) از قبیل هواپیما، تانک، رادار و غیره به مقدار وسیع استفاده کرده و اغلب اهدافی را که ناتو بقول خود مورد هدف قرار داده ماکت بوده‌اند تاجایی که اعترافات مقامات وکارشناسان پنتاگون نیز موید این موضوع می‌باشد.

2- به جای پادگان‌ها از اماکن خصوصی و دولتی از قبیل تاسیسات واماکن، ادارات، شرکت‌های خصوصی، منازل خالی مردم، مدارس و دانشگاه‌ها به طور وسیع استفاده گردید و تمام نیروها در تمام نقاط کشور چه در شهرها و چه در روستاها پراکنده شده بودند.

3- شبیه‌سازی با استفاده از امواج الکترونیکی مغناطیس که موجب فریب رادارهای ناتو می‌‌گردید.

4- ارتش بلگراد در جنگل‌های مجاور پایگاه‌های نظامی، با ریختن قیر تظاهر به جاده سازی و باقرار دادن تعداد زیادی ماکت به صورت ستون در این جاده‌های فریبنده هواپیماهای شناسایی ناتو را گمراه می‌نمود.

 نکات برجسته:

صربها با بهره‌گیری از موقعیت جنگلی و کوهستانی خود تکیه بر شیوه‌های جنگ نامتقارن و کم‌هزینه، عدم استفاده از رادارهای ثابت، بهره‌گیری مناسب از اهداف کاذب، انتشار امواج فریبنده توسط رادارهای قدیمی، استفاده از رادارهای کوچک و متحرک برای مدت زمان کوتاه، ناامن ساختن ارتفاع کم و متوسط با بکارگیری سیستم‌های موشکی و زمین به هوا، ایجاد پراکندگی در نقاط استقرار تجهیزات و انبارهای مهمات، بهره‌گیری از روش‌های استتار مدرن، ممانعت از ایجاد ردگرمایی و ایجاد گرمایی کاذب، تحرک پذیری و بسیاری از تاکتیک‌های ایذایی، استفاده از رادارهای غیرفعال، توانستند چالش‌های بزرگی را در برابر نیروهای ناتو قرار دهند.

 * اقدامات فریبنده عراق علیه نیروهای متحد

 1- ماکت‌های فریبنده:

عراق برای تجهیزات و سلاح‌های نظامی خود (هواپیماها، موشک‌ها، تانک‌ها، توپ‌ها و... ) اقدام به ساخت ماکت‌های فریبنده نموده بود و گزارش خلبانان متحدین بر مشکل بودن انهدام و بمباران پایگاه‌های موشکی زمین به اسکاد به علت وجود سایت‌های فریبنده و پراکندگی و متحرک بودن سکوهای پرتاب آنها دلالت داشته است.

 2- باندهای پروازی کاذب:

عراقی‌ها علاوه بر استفاده از موشک‌های دروغین، از باندهای پروازی فریبنده که بر روی آنها گودال‌های کاذب نیز ایجاد شده بود، استفاده نمودند.

 * نمونه‌ای از اقدامات فریبنده کشور آرژانتین در جنگ فالکلند

در جنگ فالکلند در سال 1982 نیروهای آرژانتین گودال‌های مصنوعی در باند فرودگاه "بورت‌استنلی" ایجاد کرده بودند تا ماهواره‌‌های "سوراخ کلید"انگلیس به اشتباه بیفتند و عکس‌های حاصل از آنها نشان دهد که فرودگاه از بین رفته و قابل استفاده نمی‌باشد. البته پوشش ابری سنگینی که جزایر فالکلند را فراگرفته بود مانع عکس‌برداری مناسب ماهواره‌های KH-1 - KH-9 نیز گردیده بود.

 چند توصیه و پیشنهاد

به منظور کاهش آسیب‌پذیری و ممانعت از کشف احتمالی، ردیابی و مورد حمله واقع شدن اهداف خودی و همچنین استمرار بخشیدن به انجام عملیات‌ یگان‌های خودی اقدامات زیر پیشنهاد وتوصیه می‌گردد:

1- فعال نمودن سازمان‌های تحقیقاتی و جهاد خودکفایی نیروهای مسلح، مراکز مطالعاتی وتحقیقاتی و صنعتی وزارت دفاع در جهت تولید و ساخت تجهیزات CC&D که در مخفی‌سازی اهداف خودی از کشف و آشکارسازی توسط ردیاب‌های پیشرفته تسلیحات دشمن بسیار موثر می‌باشند.

2- توسعه و ارتقا استتار سنتی و کلاسیک و ابداع روش‌ها و شیوه‌های نوین استتار در جهت پنهان‌سازی اهداف خودی از ردیابی حسگرهای پیشرفته دشمن.

3- فرهنگ‌سازی و استفاده از شیوه‌ها و فنون استتار نوین، استفاده از هندسه فراکتال در تمام سطوح نظامی وغیرنظامی

4- استفاده از رنگ‌های جاذب راداری و سرامیک و مواد مرکب شفاف در مقابل RF به منظور کاهش سطح مقطع راداری.

5- تغییر ساختار فیزیکی و شکل ظاهری آن دسته از تجهیزات و تسلیحاتی که امکان تغییر شکل آنها وجود دارد به منظور کاهش سطح مقطع راداری. RCS

6- استفاده از اقلام و تجهیزات استتار چند طیفی از قبیل تور، پوشش، چادر و لباس در رنگ‌های مختلف و منطقه‌ای در مواقع لزوم.

7- بهره‌برداری از طعمه‌های فریب‌ به طور انبوه (الکترونیکی- مکانیکی) در اطراف اهداف خودی.

8- استفاده از مواد جاذب هوشمند چندطیفی حاوی مواد فعال و غیرفعال به منظور کاهش، بهینه‌سطح مقطع راداری RCS و جلوگیری از گسیل یا انتشار انرژی حرارتی مکانیکی، اثرات شیمیایی، صوتی، مغناطیسی و راداری از هدف.

9- بهره‌وری از پایروتکنیک‌ها از قبیل تجهیزات دودزا، نارنجک و منورهای چند طیفی به منظور مقابله با حساسه‌های راداری، لیزری، دوربین‌های تصویربرداری تلویزیونی، طیف‌های مرئی، اپتیکی، حرارت‌یاب‌های مادو قرمز، صوتی، مغناطیسی و موشک‌های کروز.

10- استفاده از فنآوری‌های نوین در ساخت بمب‌های گرافیتی EMP- HPM

11- دست‌یابی و استفاده از صفحات و کیت‌های استتار چندطیفی

12- تلاش برای دستیابی به رادارهای با طول موج بلند، رادارهای غیرفعال دوگانه یا بای‌استاتیک به منظور کشف و ردیابی هواپیماهای استیک

13- توجه خاص بر اصل تحرک، و متحرک کردن رادارها و سامانه‌های موشکی و دفاعی و..

14- توجه به کوچک‌سازی تجهیزات و تاسیسات، تمرکز‌زدایی، احداث پناهگاه‌های چند منظوره، برقراری یک سامانه اعلام خطر مطمئن، بردن مراکز حیاتی و حساس در عمق زمین، ایجاد فضای سبز وجلوگیری از تراکم در ساخت و سازها در کلیه سطوح نظامی و غیرنظامی

15- توجه به حفاظت وعایق‌کاری کلیه مراکز رایانه‌ای، الکترونیکی و الکتریکی حیاتی وحساس کشور به منظور مقابله با بمب‌های الکترومغناطیس به کمک متخصصین مربوطه.

16- توجه ویژه به مقابله با بمب‌های گرافیتی یا دشمن شماره یک نیروگاه‌ها.

17- کنترل تشعشعات راداری و استفاده از منعکس‌کننده‌های زاویه‌ای و سایر شیوه‌ها، در مقابله با موشک‌های ضد تشعشعات راداری HARM-ARM و..

18- مجهز کردن تسلیحات خودی به کلیه ردیاب‌های پیشرفته و هوشمند که در فرآیندهای هدایت وکنترل و مراقبت نقش کلیدی دارند.

19- کسب تجربه از حملات و مقابله نیروهای ناتو با یوگسلاوی و کشورهای متحد با عراق که حاوی نکات برجسته وارزشمند و قابل تامل در زمینه‌های دفاع غیرعامل و جنگ‌های نامتقارن می‌باشد.

20- اقدامات قابل اجرای دفاع غیرعامل را در مراکز حساس و حیاتی احداث شده سریعا به مورد اجرا گذاشته و مراکز پروژه‌های آتی را قبل از احداث به منظور حفظ سرمایه‌های کلان ملی در برابر تهدیدات بالقوه و بالفعل با شاخصه‌هاو معیارهای اصولی پدافند غیرعامل تطبیق داده و هماهنگ نمائید