تلفن: 021-88953400-3
ایمیل: info@ivo.ir
کد پستی: 1431684965
مقدمه
 
با توجه به نیاز روز افزون بشر به منابع انرژی، مشکلات آلودگی محیط زیست و افزایش خواص سمی مواد شیمیایی، علم نانوتکنولوژی به کمک بشر آمده است تا موادی با بالاترین سطح کیفیت و کمترین میزان آلودگی محیط زیست تولید نماید ، این مواد معمولا سمیت پایین دارند و سبک وزن بودن آنها سبب کار آمدی بیشتر از لحاظ انرژی می شود. این نانو ساختارها و یا نانو مواد، نیمه عمر طولانی تر و محصولات هوشمندتر و کم خطرتری خواهند داشت که در نهایت سبب صرفه اقتصادی بالایی در تولیدات آنها خواهد شد. این علم در واقع سبب ارتقا سطح کیفیت علوم مختلف پزشکی، دامپزشکی، علوم زیستی، کشاورزی و صنایع غذایی و غیره شده است. تحولی فوق العاده که تمدن بشر را تا پایان قرن دگرگون خواهد کرد.
 اکنون جا دارد همگام با تحولات جدید در مهندسی و علوم ، دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی بطور جدی به پژوهشهای تکنولوژی مادون ریز مشغول شوند تا حداقل ما هم بتوانیم مرزهای دانش روز را به نسلهای آینده تحویل دهیم و در تشکلهای جدید هستی سهمی داشته باشیم. نانو تکنولوژی یا کاربرد فناوری در مقیاس یک میلیونیم متر، جهان حیرت انگیزی را پیش روی دانشمندان قرار داده است که در تاریخ بشریت نظیری برای آن نمی توان یافت. پیشرفتهای پرشتابی که در این عرصه به‌وقوع می پیوندد، پیام مهمی را با خود به همراه آورده است: بشر در آستانه دستیابی به توانایی های بی بدیلی برای تغییر محیط پیرامون خویش قرار گرفته است و جهان و جامعه ای که در آینده ای نه چندان دور به مدد این فناوری جدید پدیدار خواهد شد، تفاوت هایی بنیادین با جهان مالوف آدمی در گذشته خواهد داشت.
 
تعریف فناوری نانو
 
نانو یک میلیاردم متر است و نام آن ازریشه یونانی «نانس» به معنی کوتوله می‌آید. خواص فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی ماده تبدیل شده به ابعاد نانو نسبت به خواص آن در ابعاد ماکرویی کاملا" متفاوت است.
نانوفناوری به معنای توانایی کارکردن در مقیاس اتمی، مولکولی و فراتر از آن در ابعاد بین ۱ تا ۱۰۰ نانومتر، با هدف دخل و تصرف در چگونگی آرایش اتم‌ها برای رسیدن به بازدهی بیشتر مواد می‌باشد. در واقع تکنولوژی درقرن گذشته در هرچه ریزتر کردن دانه های بزرگتر پیشرفت چشمگیری داشت در حالیکه درقرن حاضر مسیر عکس را طی می کند، یعنی مواد مادون ریز را باید ترکیب کرد تا دانه های بزرگتر کارآمد به وجود آ ورد .   
                
تاریخچه فناوری نانو
نقطه شروع و توسعه فناوری نانو به طور دقیق مشخص نیست اما اولین مطالعه درمورد کاربردهای این فناوری، در سال1959 توسط ریچارد فاینمن تحت عنوان قابلیت‌های فناوری نانو در آینده منتشر گردید. فاینمن که بعدها جایزه نوبل را در فیزیک دریافت کرد درآن سال در یک مهمانی شام که توسط انجمن فیزیک آمریکا برگزار شده بود، سخنرانی کرد و ایده فناوری نانو را برای عموم مردم آشکار ساخت. عنوان سخنرانی وی «فضای زیادی در سطوح پایین وجود دارد» بود.
سخنرانی او شامل این مطلب می شد که می‌توان تمام دایره‌المعارف بریتانیا را بر روی یک سنجاق نگارش کرد. یعنی ابعاد آن به اندازه25000/1ابعاد واقعیش کوچک می شود. او همچنین از دوتایی‌کردن اتم‌ها برای کاهش ابعاد کامپیوترها سخن گفت و توسعه بیشتر فناوری نانو را پیش‌بینی نمود. پیش بینی که امروزه به واقعیت تبدیل شده است. به طوریکه در چند سال گذشته بازارهای چند میلیارد دلاری برپایه نانوتکنولوژی کسترش یافته اند.
 در حال حاضر حدود 30 کشور دنیا با 450 شرکت تحقیقاتی- تجاری در سراسر جهان و 270 دانشگاه در اروپا، آمریکا و ژاپن با بودجه ای هنگفت، سرگرم انجام تحقیقات در عرصه نانو تکنولوژی هستند و پیش بینی شده در ۱۰ سال آینده بازار هزار میلیارد دلاری محصولات نانو شکل بگیرد.
 
جایگاه ایران در فناوری نانو
 
روز اول اسفند 1379 مرحوم دکتر ابتکار، مشاور رئیس جمهور وقت، در نامه‌ای به رئیس جمهور، مطرح شدن موضوعی جدید با عنوان فناوری نانو را به ایشان اطلاع می‌دهند و می‌خواهند که این موضوع بررسی شود.
نامه به دفتر همکاری‌های فناوری ریاست جمهوری ارجاع می‌شود و یک تیم از کارشناسان این دفتر، مسئول مطالعه و بررسی کم و کیف این موضوع می‌شوند، با تشکیل این کمیته، سایت فارسی فناوری نانو و چاپ یک خبرنامه آغاز می‌شود و فعالیت ترویجی برای مخاطبان مختلف کلید می‌خورد تا جاییکه در تاریخ 16/6/1382 ستاد ویژه توسعه فناوری نانو به ریاست معاون رئیس جمهور و عضویت وزارت‌خانه‌های امور اقتصاد و دارایی، بهداشت درمان وآموزش پزشکی، جهاد کشاورزی، صنایع و معادن، علوم تحقیقات و فناوری، رئیس سازمان وقت مدیریت و برنامه‌ریزی کشور، رئیس دفتر همکاری‌های فناوری ریاست جمهوری و تعدادی از مدیران و محققان تشکیل می‌شود.
تلاش برای ارتقای رتبه علمی ایران در زمینه فناوری نانو از همان ابتدای تشکیل ستاد فناوری نانو آغاز می‌شود. در اولین آمارها مشخص می‌شود که در سال 2000، با مقاله مرتبط با فناوری نانو در رتبه شصتم دنیا قرار داشته ایم.
سال 1380 ما با انتشار 17 مقاله به رتبه پنجاه و دوم جهان می‌رسیم. در سال‌های 81 و 82 نیز ما هر سال 30 مقاله مرتبط با نانو داریم و رتبه‌ی ایران در این سال‌ها به ترتیب 48 و 51 است.از ابتدای سال 84، برنامه‌ی حمایت‌های تشویقی، محققان دانشگاه‌های کشور را به تحقیق و پژوهش در زمینه فناوری نانو سوق می‌دهد و انتشار مقالات ایران، روندی صعودی می‌گیرد. در این سال 132 مقاله از ایران در مجلاتISI چاپ می‌شود و ایران را به رتبه 36 دنیا می‌رساند .در سال 85، تعداد مقالات ایران تقریباً دو برابر می‌شود و با 281 مقاله، به جایگاه 31 دنیا می‌رسد. این روند در سال‌های بعد نیز تداوم می‌یابد. به طوری که در سال 86 ، محققان ما با 465 مقاله جایگاه 25 دنیا را کسب می‌کنند و فاصله‌ی خود را با کشورهای منطقه افزایش می‌دهند.
در پایان ماه آگوست 2009 یعنی شهریور 1388، محققان کشورمان توانستند از نظر تعداد مقالات علمی به جایگاه پانزدهم دنیا برسند. در سال 2015 رتبه هفتم و در سال 2016 تا کنون در رتبه ششم تولید علم در حوزه فناوری نانو بایستد.

قرار گرفتن ایران در رتبه چهارم جهانی تولید علم نانو/محصولات فناورانه ایرانی در 47 کشور

بر اساس آمارهای منتشر شده از سوی وب‌او ساینس (Web Of Science) ایران تا پایان دسامبر سال 2017 با انتشار 8 هزار و 791 توانسته است رتبه چهارم جهانی را از آن خود کند، ضمن آنکه ایران همچنین با تولید 40 درصد علم نانو بیشترین سهم تولید این علم را در میان کشورهای اسلامی دارد.

به گزارش ایسنا، فناوری نانو رشته‌ای از دانش کاربردی و فناوری است که موضوع اصلی آن مهار ماده یا دستگاه‌های در ابعاد کمتر از یک میکرومتر و در مقیاس یک تا ۱۰۰ نانومتر را شامل می‌شود.  فناوری نانو را موج "چهارم انقلاب صنعتی" نامیده‌اند. این علم از ابتدای دهه ۱۹۸۰ میلادی در همه حوزه‌های علمی وارد شد به گونه‌ای توسعه یافت که هر روز شاهد نوآوری‌های جدیدی در رشته‌هایی چون مهندسی مواد، پزشکی، داروسازی و طراحی دارو، دامپزشکی، زیست‌شناسی، فیزیک کاربردی، ابزارهای نیم رسانا، شیمی ابرمولکول، مهندسی مکانیک، مهندسی برق، مهندسی شیمی و مهندسی کشاورزی هستیم.

به اعتقاد تحلیل‌گران فناوری نانو، زیست فناوری (Biotechnology) و فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) سه قلمرو علمی هستند که انقلاب سوم صنعتی را شکل ‌داده‌اند و نانو تکنولوژی می‌تواند به عنوان ادامه دانش کنونی پایه‌های جدیدتری از علم را بنا نهد. بر این اساس در کشور نیز فعالیت در حوزه نانو فناوری با راه اندازی ستاد توسعه فناوری نانو در سال 1382 آغاز شد.

بر اساس چشــم‌انداز بیست‌ساله کشور (1404-1384) جمهوری اسلامی ایران کشوری توســعه یافته با جایگاه اول اقتصادی، علمی و فناوری در سطح منطقه، با هویت اســلامی و انقلابی، الهام بخش در جهان اســام و با تعامل ســازنده و مؤثر در روابط بین‌الملل تصویر شده است. در دوره 10 ساله اول توســعه فناوری نانو در کشــور برای حرکت در راستای این چشم انداز گام‌هایی برداشته شد و تمامی تلاش‌ها بر این پایه استوار بود که الگویی از حرکت علمی و جهادی هدفمند و برنامه‌ریزی شــده ارائه شــود.

الگویی که مقام معظم رهبری بعد از بازدید از دستاوردهای کشور در فناوری نانو، مشــخصه‌های بارز و عوامل موفقیت آن را  "وجود برنامه خوب"، "ثبات در مدیریت"، "اهتمام به فرهنگ‌ســازی و "گفتمان‌سازی"، "تمرکز یک مجموعه علاقه‌مند و دلسوز و بامعرفت به کار بر روی یک نقطه خاص" و "دوری از انگیزه‌های سیاسی" دانسته‌اند.

ســند 10 ساله دوم پیشرفت فناوری نانو از سال 1394 تا 1404 بر اســاس ارزیابی‌های انجام شده از نحوه اجرای سند 10 ساله اول و بازخوردهای حاصل از اجرای آن و همچنین بر اســاس رویکردها و سیاســت‌های جدید در توسعه علم و فناوری، تدوین شده است.

رویکرد کلی حاکم بر ســند اول ناظر به توســعه، تامین و تربیت نیروی انسانی و تامین زیرساخت‌ها برای توسعه فناوری بوده است و این رویکرد در سند دوم به مرجعیت علمی، انتخاب و توســعه فناوری‌های کلیدی، اســتقرار سیســتم نانونماد، ایجاد صنایع نانویی، ارتقاء صنایع موجود از طریق فناوری نانو و توســعه بازار و صادرات محصولات نانو تغییر یافت.

این رویکرد موجب شد تا شرکت‌های فناوری فعال در حوزه نانو در گام بخش جرات و جسارت تولید محصولات دانش بنیان مبتنی بر فناوری نانو را یافتند و در ادامه این راه با زمینه سازی‌های صورت گرفته در تلاش هستند تا محصولات خود را وارد بازارهای جهانی کنند.

بررسی عملکرد ستاد توسعه نانو نشان می‌دهد،

ستاد توسعه فناوری نانو علاوه بر تجهیز 78 آزماشگاه دانش آموزی نانو در سراسر کشور برنامه ریزی برای تجهیز 400 آزمایشگاه دیگر را در دستور کار دارد. تجهیز و راه اندازی این آزماشگاه با حمایت 40 درصدی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، 30 درصدی وزارت آموزش و پرورش و 30 درصدی ستاد توسعه فناوری نانو بوده است.

علاوه بر آن این ستاد همچنین با راه اندازی شبکه آزمایشگاهی فناوری فناوری نانو 1660 تجهیز در 80 دانشگاه و مرکز تحقیقاتی نصب کرده است. براین اساس 153 تجهیز آزمایشگاهی ساخت 47 شرکت ایرانی در این آزمایشگاه‌ها به بهره برداری رسید.

رتبه علمی ایران در دنیا

بر اساس آمارهای منتشر شده از سوی وب‌او ساینس (Web Of Science) ایران تا پایان دسامبر سال 2017 با انتشار 8 هزار و 791 توانسته است رتبه چهارم جهانی را از آن خود کند.

رتبه

کشور

تعداد مقالات

سهم(درصد)

1

چین

65548

36.76

2

آمریکا

24100

15.64

3

هند

12618

8.19

4

ایران

8791

5.70

5

کره جنوبی

8732

5.67

6

آلمان

8436

5.47

7

ژاپن

7236

4.70

8

فرانسه

5714

3.71

9

انگلستان

5537

3.59

10

روسیه

4875

3.16

11

اسپانیا

4352

2.82

12

ایتالیا

4298

2.79

13

استرالیا

3724

2.42

14

کانادا

3394

2.20

15

تایوان

2962

1.92

16

عربستان

2802

1.82

17

برزیل

2788

1.81

18

لهستان

2454

1.59

19

سنگاپور

2278

1.48

20

ترکیه

2196

1.42

آمارها نشان می‌دهد قاره آسیا و اقیانوسیه سهم 53 درصدی در تولید علم جهانی نانو را بر عهده دارد و بعد از آن قاره اروپا قرار داد که سهم 28 درصدی تولید علم در دنیا را در اختیار دارد.

https://cdn.isna.ir/d/2018/01/28/3/57629168.jpg

سهم انتشار علم نانو در میان قاره‌ها

ایران همچنین با تولید 40 درصد علم نانو بیشترین سهم تولید این علم را در میان کشورهای اسلامی دارد. بعد از ایران کشور عربستان با 13 درصد، ترکیه با 11 درصد و مالزی با 9 درصد قرار دارد.

https://cdn.isna.ir/d/2018/01/28/3/57629171.jpg

سهم انتشارات علم نانو در میان کشورهای اسلامی

وضعیت ثبت اختراعات محققان ایران

تعداد کل ثبت اختراعات محققان ایران 197 مورد بوده که بیشترین تعداد آن در اداره ثبت اختراعات آمریکا به ثبت رسیده است.

سال ثبت

تعداداختراعات اداره ثبت آمریکا
(USPTO)

تعداد اختراعات در اداره ثبت اتحادیه‌اروپا
(EPO)

2007

1

4

2008

5

3

2009

6

2

2010

17

1

2011

21

-

2012

20

3

2013

8

-

2014

13

-

2015

23

-

2016

27

-

2017

25

-

شرکت‌های دانش‌بنیان و تجاری سازی

در حال حاضر 257 شرکت فناور در حوزه فناوری نانو در کشور راه اندازی شده است که بیشتری فعالیت آنها در حوزه نانو مواد است. به گونه‌ای که از این تعداد 33 درصد شرکت‌ها در این حوزه فعال هستند. 12 درصد این شرکت‌ها در حوزه دارو و سلامت و 12 درصد در حوزه ساخت و ساز مشغول به فعالیت هستند.

وضعیت فعالیت شرکت‌های فناور در حوزه نانو فناوری به این شرح است:

https://cdn.isna.ir/d/2018/01/28/3/57629212.jpg

این تعداد شرکت 376 محصول دانش‌بنیان مبتنی بر نانو فناوری تولید کردند که 42 درصد آنها در حوزه ساخت تجهیزات است. جزئیات این محصولات به این شرح است:

https://cdn.isna.ir/d/2018/01/28/3/57629217.jpg

حجم بازار محصولات، تجهیزان و خدمات ارائه شده در حوزه فناوری نانو 79 میلیارد تومان در سال 1392 بوده است که این میزان در سال 1395 به 708 میلیارد تومان رسید.

https://cdn.isna.ir/d/2018/01/28/3/57629219.jpg

سهم بازار داخلی محصولات مبتنی بر نانو

در حوزه صادرات نیز محصولات دانش بنیان مبتنی بر نانو فناوری توانسته است در بازارهای بین‌المللی رسوخ کند به گونه‌ای که در حال حاضر این محصولات به 47 کشور صادر می‌شود.

ردیف

 بازارهای بین‌المللی پذیرنده محصولات ایرانی نانویی

1

آلمان

2

ایتالیا

3

اسپانیا

4

پرتغال

5

استونی

6

لهستان

7

اتریش

8

انگلستان

9

استرالیا

10

روسیه

11

ترکیه

12

صربستان

13

رومانی

14

بلغارستان

15

آمریکا

16

کانادا

17

کرواسی

18

یونان

19

سوئیس

20

سوئد

21

برزیل

22

آفریقا جنوبی

23

نیجریه

24

کوبا

25

تانزانیا

26

مکزیک

27

کره جنوبی

28

ژاپن

29

پاکستان

30

امارات متحده عربی

31

ترکمنستان

32

تاجیکستان

33

ازبکستان

34

چین

35

هند

36

آذربایجان

37

افغانستان

38

بنگلادش

39

قطر

40

اردن

41

مالزی

42

عراق

43

عمان

44

قرقیزستان

45

ارمنستان

46

کویت

47

تایلند

مهمترین دستاوردهای حوزه نانو

در حوزه فناوری سلامت و بهداشت 27 شرکت فناوری مشغول به فعالیت هستند که با استفاده از فناوری نانو موفق به ارتقا محصولات این حوزه شدند. تولید کیت‌های تشخیص سرطان، دستمال کاغذی آنتی باکتریال، ماده ضد عفونی کننده با عنوان "سیلوسپت"، ماسک‌های تنفسی برای جذب بیشتر ریزگردها از جمله دستاوردهای این حوزه است.

داروی ضد سرطان "سنادوکسوزوم" با هدف قرار دادن موتورهای سرطانی از جمله دستاوردهای محققان در حوزه نانو است. کاهش عوارض جانبی، پایین بودن قیمت نسبت به نمونه‌های مشابه از جمله مزیت‌های رقابتی این دارو به شمار می‌رود.

 

علاوه بر آن پژوهشگران با استفاده از ماده اصلی زردچوبه با عنوان "کورکومین" دارویی با عنوان "سیناکورکومین" عرضه کردند. این دارو ضد التهاب مفاصل، بهبود عملکرد کبد چرب، رقیق کننده خون و ضد التهاب رود است.

 

دستیابی به فرمولاسیون و تولید داروی "پاکلینب" از دیگر دستاوردهای محققان حوزه نانو است که با هدف درمان سرطان‌های پستان، ریه و پانکراس پیشرفته تولید شد. کاهش زمان دوره استفاده و کاهش میزان سمیت و فعالیت ضد توموری بیشتر از جمله مزایای این دارو اعلام شده است

https://cdn.isna.ir/d/2018/01/29/3/57630091.jpg

در بخش کاربردهای فناوری نانو در حوزه ساخت و ساز 25 شرکت مشغول به فعالیت هستند که از جمله دستاوردهای آنها می‌توان به تولید لوله‌های بی‌صدا، کاشی‌های آنتی باکتریال، شیشه‌های جاذب اشعه فرابنفش، لوله‌های مستحکم، بتن سبک و پوشش‌های سخت دکوراتیو اشاره کرد.

علاوه بر آن 44 شرکت در زمینه تولید نانو مواد مشغول به فعالیت هستند که محصولاتی چون نانو کلوئید نقره، نانو امولاسیون، پودر سیلیس، آلومینا به عنوان کاتالیست، ایروژل با کاربرد عایق صوت و حرارت و گرانول را عرضه کرده‌اند.

هفت شرکت فناور در حوزه آب و انرژی نیز با دستیابی به دانش فنی فناوری اسموز معکوس برای حذف انواع آلاینده‌ها از آب، الکترودیالیز برای حذف نمک از آب و نانو کویتاسیون برای حذف فلزات سنگین نیترات و آرسنیک از آب محصولاتی وارد بازار کرده‌اند.

فیلتر خودرو با کارایی و جذب بالاتر گرد و غبار، پلی پروپیلین با استحکام فیزیکی و مکانیکی بالاتر، سره جوش با ویژگی هدایت حرارتی و الکتریکی بهتر، روغن موتور با ویژگی کاهش اصطکاک قطعات موتور و نانو کولانت به عنوان مبدل حرارتی رادیاتور از جمله دستاوردهای 4 شرکت فناوری در حوزه خودرو است.

9 شرکت نیز با عرضه محصولاتی چون فناوری پاستوریزاسیون سرد برای شیر و آب میوه، نایلون‌های مقاوم، ساچت جاذب اتیلن برای افزایش ماندگاری بالاتر میوه و سبزیجات و کود گیاهی،‌فناوری نانو را وارد حوزه کشاورزی و صنایع غذایی کردند.

47 شرکت نیز موفق به طراحی و ساخت تجهیزات آزمایشگاهی شدند. ﻣﯿﮑﺮوﺳﮑﻮپ روﺑﺸﯽ ﻧﯿﺮوی اﺗﻤﯽ (AFM)، میکروسکوپ تونلی روبشی (STM)، اسپکترومتر، دستگاه طیف سنجی مرئی و فرابنفش, UV-Vis، دستگاه لایه نشان چرخشی (Spin Coater) کروماتوگرفی و سونیکاتور (هموژنایزر) از جمله دستاوردهای این شرکت‌ها در این زمینه است.

8 شرکت فناوری در حوزه تجهیزات صنعتی نانو محصولاتی چون دستگاه پوشش‌دهی به روش PVD برای پوشش دکوراتیو رنگی و دستگاه پلاسما سرد برای آب گریز و آب دوست کردن سطوح را عرضه کردند.

بعد از دستیابی محققان به دانش فنی ساخت دستگاه الکتروریسی، خط تولید صنعتی نانو الیاف در کشور راه اندازی شد. نانو الیاف‌های تولید شده در تولید فیلترهای نیروگاهی و خودرویی و ماسک‌های تنفسی کاربرد دارد. این دستگاه به کشور کره جنوبی صادر شده ضمن آنکه خط تولید مشترک نیز در مالزی راه اندازی شده است.

 

 

 

لینک کوتاه