بیماری های انگلی دام

توكسوپلاسموز

توكسوپلاسموز يكي از بيماريهاي مهم مشترك بين انسان و حيوان است كه در اثر آلودگي با انگل تك ياخته­  بنام توكسوپلاسما گوندئي ايجاد مي­شود.

توكسوپلاسموز در كجا يافت مي­شود؟

اين انگل گسترش جهاني دارد و در كشورهايي كه گوسفند و بز پرورش داده مي­شود يكي از مهمترين عوامل سقط در آن حيوانات محسوب مي­گردد. اين انگل مي­تواند به ندرت در گاو و اسب نيز باعث سقط شود.

علائم توكسوپلاسموز چيست؟

آلودگي با توكسوپلاسما هيچ علامت باليني به جز ايجاد سقط ندارد و سقط مي­تواند در همه طول آبستني اتفاق بيافتد.

چگونه گوسفند و بز مبتلا به بيماري مي­شود؟

گوسفند و بز با خوردن علوفه و آب آلوده به اووسيت انگل مبتلا به بيماري مي­شود. اووسيت انگل توسط مدفوع گربه و گربه­سانان آب و علوفه را آلوده كرده و باعث بيماري مي­شود.

چرخه زندگي اين انگل چگونه است؟

چرخه زندگي توكسوپلاسما گوندئي به دو بخش: چرخه جنسي و چرخه غير جنسي تقسيم مي­شود.  چرخه جنسي در داخل سلول­هاي اپي تليال روده گربه و گربه­سانان اتفاق مي­افتد كه نتيجه آن توليد اووسيست مي باشد. اين اووسيت در مدفوع اين حيوانات دفع شده و مي­تواند علوفه و آب ساير حيوانات را آلوده كند و باعث بيماري در آنها شود. در چرخه غير جنسي كه در طيف وسيعي از حيوانات خونگرم شامل انسان و گوسفند اتفاق مي افتد اووسيت توليد نمي­شود. در نتيجه اين حيوانات نمي­توانند محيط را آلوده كنند.

مقاومت اووسيست در خارج از بدن گربه چقدر است؟

حيوانات حساس با خوردن آب و غذا و علوفه آلوده به اووسيست كه در مقابل عوامل خارجي بسيار مقاوم است  و تا 500 روز در درجه حرارت اتاق و رطوبت كافي دوام مي آورد، آلوده مي شوند. اووسيست ها در تركيبات آمونيوم 5% در چند دقيقه، در اتانل 95% در عرض يك ساعت و در فرمالين 10% در عرض 24 ساعت از بين مي روند البته هيچكدام از اين روش ها نمي تواند در سالم سازي آب و علوفه مورد استفاده قرار گيرد.

بيماري در انسان چگونه است؟

اين بيماري در انسان نيز مي­تواند سقط ايجاد كند اما مهمترين عارضه آن در ايجاد نواقص مادرزادي در جنين مادراني مي­باشد كه در دوره آبستني آلوده مي­گردند.

چگونه از بيماري پيشگيري كنيم؟

همچنانكه گفته شد توكسوپلاسموز با آلودگي آب و غذا و علوفه با مدفوع گربه كه اووسيت دفع مي­كند اتفاق مي­افتد. بنابراين جلوگيري از آلودگي آب و غذا و علوفه با مدفوع گربه مهمترين راه پيشگيري از آلودگي است.

براي آنكه گربه­ها آلوده نشوند بايد از خوراندن جنين­هاي سقط شده حيوانات به آنها اجتناب كرد و از اين عمل جلوگيري نمود. از خوراندن گوشت حيوانات آلوده به گربه­ها نيز بايد جلوگيري كرد.

دكتر مهدي خلج – دكتر انشاء ا. ولدبيگي

مياز يا ميازيس چيست؟

به آلودگي اندام­ها يا بافت­هاي بدن حيوانات يا انسان با مراحل نوزادي مگس­ها، مياز يا ميازيس مي­گويند. ميازيس بر اساس محل آلودگي و قرار گرفتن نوزاد در بدن حيوانات به انواع مختلف: مياز پوستي(جلدي)، ، زير پوستي، بيني اي – حلقي، روده اي- داخلي يا ادراري- تناسلي طبقه­بندي مي­شود.

از لحاظ بيولوژيك طبقه بندي ميازها بر اساس ارتباط بين ميزبان و انگل انجام مي­شود. از اين ديدگاه ميازيس را به مياز اجباري(Obligatory) ، اختياري (Facultative) و تصادفي(Accidental) تقسيم مي­كنند. در ميازيس اجباري، انگل خارجي براي تكميل مرحله تكاملي به يك ميزبان زنده نياز دارد. در ميازيس اختياري، انگل در بدن موجود زنده يا مواد بي­جان رشد و نمو مي­كند.

 ميازيس اختياري به ميازيس اختياري اوليه و ثانويه تقسيم مي شود. در نوع اوليه انگل خارجي به زندگي انگلي خارجي سازش يافته است و توانايي توليد مياز را دارد اما گاهي به شكل گنده خوار در مواد آلي در حال فساد و لاشه حيوانات زندگي مي­كند. انگل خارجي مولد ميازيس ثانويه در حالت طبيعي به شگل گنده خوار زندگي نموده و معمولا نمي­تواند مياز ايجاد كند اما ممكن است بطور ثانويه آلودگي­هاي قبلي موجود زنده را مورد تهاجم  قرار دهد.

ميازيس تصادفي يا متفرقه(Miscellaneous) بسيار كمياب بوده و انگل خارجي به شكل تصادفي ميازيس ايجاد مي كند و ممكن است ميزبان نامناسب را مورد حمله قرار داده و يا با بلعيدن تصادفي تخم مگس ها ميازيس ايجاد شود.

كدام مگس­ها در ايجاد مياز نقش دارند؟

سه خانواده مهم مگسها در ايجاد مياز دخالت دارند:

1-خانواده استريده (Oestridae) كه مگسهاي آن واربل (Warble) يا بوت ناميده مي شوند.

2- خانواده كاليفوريده(Calliphoridae)  كه در اين خانواده كه چهار جنس كاليفورا ، لوسيليا ، كريزوميا و كوكليوميا در ايجاد ميازيس جلدي دخالت دارند . از اين ميان كريزوميا بزيانا و كوكليوميا هومونيوراكس عامل ايجاد ميازيس اجباري و بقيه عامل ميازيس اوليه يا ثانويه اختياري مي باشند.

3- خانواده ساركوفاژيده(Sarcophagidae)  كه در فضولات ، لاشه و مواد آلي فاسد تخم گذاشته و دو جنس ساركوفاگا(Sarcophaga) و ولفارتيا(Wohlfahartia)  دارد كه دومي در دامپزشكي اهميت داشته و عامل ايجاد ميازيس گوشت مي باشد.

چگونه مياز را درمان يا كنترل مي­كنند؟

مگس­ها معمولا تخم خود را در زخم موجود روي بدن دام مي­گذارند كه به لارو تبديل شده و باعث مياز مي­شود. بنابراين جلوگيري از زخم شدن بدن حيوانات در پيشگيري از مياز موثر است. براي درمان برداشتن نوزاد كرم­ها از زخم و تميز كردن آنها و استفاده از مواد اسپري آنتي­بيوتيكي يكي از راه­هاي معمول است.

دكتر مهدي خلج

فاسيولوز

فاسيولوز چيست؟

فاسيولوز يا آلودگي با كپلك يكي از مهمترين بيماريهاي انگلي نشخواركنندگان اهلي در سراسر جهان بوده و خسارات اقتصادي شديدي در اثر ايجاد تلفات و معدوم نمودن كبد دام­هاي كشتار شده ايجاد مي­كند. كاهش شير و گوشت و عفونتهاي ثانوي باكتريايي از ديگر خسارات آلودگي است. بيماري حاصل از آلودگي با كپلك يكي از بيماري­هاي مشترك بين انسان و دام تلقي شده و گاهي باعث آلوده شدن انسان مي­شود.

عامل آلودگي و بيماري انگل برگي شكلي به نام فاسيولاهپاتيكا است كه در داخل مجاري صفراوي كبد زندگي مي­كند.

مهمترين ميزبانان فاسيولاهپاتيكا گوسفند وبز و گاو و گاوميش بوده كه بعنوان ميزبان اصلي تلقي مي­شوند.

انسان بعنوان ميزبان تصادفي تلقي شده و غالباً فاسيولوز در انسان با نشانه­هاي باليني شديدي تظاهر مي­نمايد. ميزبان واسط اين انگل حلزون­ها مي­باشند.

نشانه هاي باليني بستگي به شدت آلودگي دارد. كم خوني پيشرونده- بي اشتهائي- كاهش وزن شديد- و تغيير رنگ ملتحمه چشم به رنگ قرمز متمايل به زردرنگ و يرقان مي­تواند نشانه بيماري باشد. گاهي در حيوانات يبوست ديده مي­شود. جمع شدن آب در محوطه بطني (آسيت)، لاغري و مرگ در آلودگي­هاي شديد ممكن است اتفاق بيافتد. بيماري فاسيولوز ممكن است به اشكال تحت باليني يا باليني حاد- تحت حاد يا مزمن تظاهر نمايد. بيماري حاد عمدتاً در نتيجه صدمه مكانيكي ناشي از مهاجرت همزمان تعداد زيادكرم در بافت كبدي پيش مي­آيد. خونريزي در كبد، فيبروز، هپاتيت، پريتونيت فيبروزي، بزرگ شدن مجاري صفراوي، و گاهي انسداد مجاري صفراوي و ضخيم شدن جداره آنها و تورم غدد لنفاوي كبد و گاهي فيبروز كبد همراه با آبكي شدن نسج آن مشاهده مي­شود. باكتري كلستريديوم بطور طبيعي  بحالت خفته  در بخش وسيعي از كبد سالم دام وجود دارد. در اثر وجود انگل در كبد، زمينه مساعد براي رشد آن فراهم مي­شود كه در اثر آن ممكن است مرگ حادث ­شود. تورم زير گلو از ديگر نشانه­هاي آلودگي با اين انگل است.

اين بيماري در انسان در نقاط مختلف جهان گزارش شده و در ايران نيز در دهه 1370 همه­گيري آن در اطراف شهرستان بندر انزلي اتفاق افتاد.

فاسيولوز آلودگي متداول در گوسفند و گاو بوده و دام آلوده تعداد زيادي تخم انگل در مدفوع خود دفع مي­كند. در محيط از اين تخم­ها نوزاد انگل خارج شده و وارد بدن بعضي از حلزون­ها كه در آب و نقاط مرطوب زندگي مي­كنند مي­شود. اين حلزونها ميزبان واسط محسوب مي­شوند. نوزاد انگل در داخل بدن حلزون تكامل يافته و از آن خارج مي­شود و بر روي علوفه و سبزيجات رفته و در آنجا پوششي مانند پوسته تخم­مرغ روي خود تشكيل مي­دهد. دام يا انسان با خوردن اين سبزيجات آلوده به انگل مي­شود.

تشخيص بيماري چگونه است؟

تنها روش تشخيص قطعي فاسيولوز مشاهده تخم انگل در مدفوع دام يا انسان است. در كالبدگشايي دام­ها نيز مي­توان انگل را در مجاري صفراوي مشاهده كرد.

پيشگيري فاسيولوز در انسان بسادگي از طريق كنترل سبزيجات مصرفي و جلوگيري از آلودگي آنها و يا ضدعفوني آنها قبل از مصرف امكان­پذير است. در ميان سبزيجات شاهي آبي جايگاه خاصي دارد زيرا در آب كه محل زندگي حلزون­ها است رشد مي­كند.

آيا درمان آلودگي ممكن است؟

بله، با داروهاي ضد كپلك مي­توان آلودگي را در انسان و دام از بين برد.

با جلوگيري از چراي دام­ها در مناطق باطلاقي و نرده­كشي آنها مي­توان بيماري را در دام­ها و در نتيجه در انسان از بين برد. درمان مداوم دام­ها نيز مي­تواند آلودگي را كاهش دهد. مبارزه با حلزون­هاي واسط نيز براي كنترل بيماري متداول است.