سازمان دامپزشکی کشور

برای گاوهای پرتولید، درجه حرارت بالای 18 درجه سانتی‌گراد محیط و برای گاوهای خشک و تلیسه‌ها به دلیل این که میزان متابولیسم و یا سوخت و ساز بدن آن‌ها کمتر است، دمای بالای 22 درجه سانتی‌گراد استرس گرمایی محسوب می‌شود.

در تابستان گرم، گاوهای مسن و پرتولید گیرایی کمتری خواهند داشت و تعدادی با تأخیر آبستن می‌شوند.حتی تعدادی از آن‌ها دچار عفونت‌های رحمی‌ خواهند شد.

این افزایش دما می‌تواند تعادل مایعات و آب بدن دام را دچار مشکل کند که سبب به هم خوردن تنظیم مواد معدنی داخل خون، کاهش اشتها و مرگ دام می‌شود.

استرس دمایی می‌تواند اسیدوز را به همراه داشته باشد که اگر درست تشخیص داده نشود، روی تولید شیر و گوشت تأثیر می‌گذارد و حتی سبب مرگ دام می‌شود.

اگر دمای بدن گاو بیش از 39/1 درجه سانتی‌گراد شود، حیوان بیشتر می‌ایستند و در نتیجه دچار لنگش می‌شود.

* افزایش مصرف آب، کاهش اشتها، افزایش ضربان قلب، افزایش تنفس و ترشح بزاق از دهان از نشانه‌های استرس گرمایی در دام است.

با توجه به نکات یاد شده، لازم است دامداران به منظور حفظ سلامت و رفاه حیوانات و نیز حفظ سرمایه خود، پیش‌بینی وضعیت هوا را دنبال کنند و بر اساس آن برای مقابله با استرس گرمایی آماده باشند و با اقدامات پیشگیرانه، وضعیت را مدیریت کنند.

اقدامات پیشگیرانه:

1- در هر بهاربند دو آبخوری وجود داشته باشد و آبشخورها به اندازه کافی بزرگ باشند تا همه گاوها دسترسی بهتری به آب داشته باشند.

2- همه آبشخورها در سایه باشند تا هم آب خنک‌تر باشد و هم گاوها در سایه آب بخورند.

3- استفاده از سایه‌بان در بالای آبشخورها از دیگر راهکارهایی است که از تابش آفتاب جلوگیری می‌کند و دام می‌تواند با آسودگی از منبع آب خنک استفاده کند.

4- دسترسی گاوها به آب تمیز و تازه در تمام زمان‌ها؛ این موضوع بسیار مهم است و باید آب خنک به دفعات در آبشخور قرار گیرد؛ یعنی منبع آب به‌طور منظم بررسی و پر شود.

5- حتماً یک آبخوری در خروجی سالن شیردوشی، وجود داشته باشد.

6- پیشگیری از ازدهام دام‌ها در زمان مصرف آب و خوراک، با احداث و تأمین فضای کافی برای آخور و آبشخور، صورت گیرد.
*  می‌توان از ماه اردیبهشت آبخوری‌های سیار از جنس PVC را در بعضی از قسمت‌های سالن‌ها نصب کرد و در آبان‌ماه آن‌ها را برداشت.

7-  برای ایجاد تهویه مناسب در سالن شیردوشی، لازم است پنجره سالن باز باشد و یا در صورت امکان کولر گذاشته شود.
8-  در سالن انتظار شیردوشی تا حد امکان تراکم گاوها کم و وسایل خنک کننده نصب شود.

9- بالای آخورها سایه‌بان و وسایل خنک کننده وجود داشته باشد؛ چون یک گاو در روز حداقل 4 تا 5 ساعت سر آخور می‌ایستد، اگر محل خنک نباشد و به گاو استرس وارد شود، حیوان به سراغ آخور نمی‌رود و غذای کمتری می‌خورد؛ بنابراین شیر کمتری هم تولید می‌کند.

10- برنامه‌ریزی برای تغذیه دام‌ها در ساعات خنک روز مانند صبح زود و هنگام عصر صورت گیرد.

11- مه‌پاش و فن در سالن‌ها نصب شود. تعداد فن‌ها باید کافی باشد. اگر فن نصب کنیم، ولی مه‌پاش نباشد، تأثیر خوبی در کاهش دمای بدن گاوها ندارد. البته نصب آن‌ها برای دامدار هزینه دارد؛ ولی مطمئن باشند این هزینه‌ها خیلی سریع جبران می‌شوند(تحقیقات نشان داده است که پس از یک سال دو برابر هزینه، درآمد حاصل می‌شود).

- استفاده از آب‌پاش دستی و آب‌پاشی صنعتی و پنکه به دفع گرما در گاوداری بسیار کمک می‌کنند.

12- وسعت سالن انتظار و سالن شیردوشی مناسب باشد؛ در این زمینه به دامدارها توصیه می‌شود سالن انتظار دوشش بزرگ باشد تا کمترین استرس گرمایی به گاوها وارد شود. بزرگ بودن سالن انتظار دوشش، در روند کار شیردوشی اختلالی ایجاد نخواهد کرد.

اگر در دامداری سالن انتظار دوشش گاوها دارای حصار، وسعت کم و تقریباً حالت بسته باشد، با ایستادن پشت سر گاوها می‌شود جریان هوای گرمی را که از طرف آن‌ها می‌آید به‌خوبی احساس کرد. ازدحام گاوها در سالن انتظار می‌تواند باعث افزایش درجه حرارت بدن آن ها به میزان 2 درجه سانتی‌گراد شود. این افزایش درجه حرارت به خاطر هدایت گرما از سایر گاوهاست و برای دفع این حرارت، حیوان باید 8 تا 12 ساعت زمان صرف کند تا خنک شود. قبل از خنک شدن، دوباره نوبت بعدی شیردوشی فرا می‌رسد و گاوها باید به سالن انتظار برگردند که دوباره دچار استرس گرمایی خواهند شد. پس باید کاری صورت گیرد که استرس گرمایی هم در سالن نگهداری و هم در سالن انتظار کاهش یابد.

13- در صورت امکان گاوهای دوشا گروه‌بندی بیشتری شوند تا هر گروه کمتر در سالن انتظار معطل شود.  

14- اصلاح سالن‌ها به نحوی که هوا در زیر سقف جریان داشته باشد. گاهی لازم است دیوارهای اطراف خراب شوند.

در بعضی گاوداری‌ها گاوها برای استراحت به زیر سایه‌بان (قسمت مسقف) نمی‌روند. آن‌ها حاضرند در آفتاب بخوابند، ولی زیر سایه‌بان نروند. دلیل آن بسته بودن محیط مسقف سالن‌هاست؛ در این قسمت هوا ساکن است و دم دارد. اگر دو طرف سقف باز نباشد، گاوها به زیر سقف نمی‌روند.

15- جلوگیری از هر کاری که سبب افزایش فعالیت دام می‌شود؛ از جمله وارد کردن استرس که سبب افزایش فعالیت و در نتیجه افزایش گرما و آسیب دام می‌شود.

* حضور حشرات یکی از عوامل تولید استرس در دام است که می‌توان با استفاده از تله‌ها، سم پاشی محیط و سایر روش‌های کنترل حشرات، از آن پیشگیری کرد.

16- افزایش ویتامین C در جیره خوراک گاوهای شیری نقش زیادی در مقابله با تنش گرمایی دارد؛ همچنین جوش شیرین و نیاسین یا ویتامین ₃B؛ ولی افزایش پروتئین جیره توصیه نشده است.

17- در دوره‌های گرما از خوراندن دانه‌ها و سایر کربوهیدرات‌هایی که سریع تخمیر می‌شوند، خودداری شود.

** تغییرات در جیره باید با مشورت مشاور تغذیه و داشتن علم کافی در خصوص جیره صورت گیرد.

تدوین و ویرایش: پرتال آموزش و ترویج سازمان دامپزشکی کشور

منابع: - پرتال اداره کل دامپزشکی استان یزد

         - پرتال اداره کل دامپزشکی استان کرمان

         - پرتال اداره کل دامپزشکی استان قم

استفاده از متن با ذکر منبع موجب امتنان است