به بهانه‌ی روز جهانی شیر

از سال 2001 مصادف با 1381 شمسی، اول ژوئن به‌عنوان "روز شیر" در جهان شناخته شده است. تعیین این روز، نشان دهنده‌ی اهمیت این ماده‌ی غذایی کامل است تا به این مناسبت، مسئولان به مسائل مرتبط با تولید شیر سالم و کافی برای جامعه‌ی انسانی و البته نوزاد حیواناتی که تولید کننده‌ی این خوراک مغذی‌اند بپردازند و افراد مصرف کننده نیز حداقل در این روز، نگاهی مجدد به نیاز خود به شیر و میزان و نحوه‌ی مصرف آن و تعریف شیر سالم داشته باشند.

شیر شاید تنها ماده‌ی غذایی است که به تنهایی مواد مغذی متنوع مورد نیاز انسان را از کودکی تا سالمندی تأمین می‌کند؛ اثر درمانی و پیشگیری از بیماری‌ها را دارد و در شهرهای آلوده، برای کم کردن آثار آلودگی، به کمک انسان می‌آید.

برای آن که شیر اثربخشی مطلوب خود را داشته باشد، لازم است سالم باشد و به‌موقع و کافی مصرف شود.

سلامت شیر ابتدا به دام سالم بستگی دارد و بعد به روندی که طی می‌شود تا شیر از دامداری به صورت مستقیم به مصرف کننده برسد و یا به مراکز جمع آوری شیر و کارخانه‌های تولید شیر و فرآورده‌های پاستوریزه، و پس از آن به مراکز توزیع و عرضه، و در نهایت به دست مصرف کننده. قبل از مصرف، نحوه‌ی نگهداری شیر نیز در سلامت آن مؤثر است.

دامداران نقش بسزایی در تولید شیر سالم و تحویل صحیح آن به مراکز یاد شده دارند. یکی از موارد مهم و تأثیرگذار در سلامت دام و شیر، بهداشت جایگاه و بهداشت دام است که علاوه بر پیشگیری از بسیاری از بیماری‌ها، در کاهش بار میکروبی شیر مؤثر است. ورم پستان، و بیماری‌هایی مانند بروسلوز و سل، شیر را آلوده و سلامت مصرف کننده را تهدید می‌کنند؛ بنابراین، رعایت توصیه‌های بهداشتی از سوی دامدار برای مقابله با بیماری‌ها، و واکسیناسیون به‌موقع دام‌ها نکته‌ی مهم دیگری است که تولید شیر کافی و سلامت آن را در پی دارد. بهداشت فردی دامدار، ظروف و وسایل حمل و نقل شیر، از دیگر عوامل مهم و اثرگذار در شیر سالم‌اند. تغذیه‌ی دام‌ها مورد دیگری است که اگر به آن توجه لازم نشود، هم میزان تولید شیر کاهش پیدا می‌کند و پاسخگوی نیاز دام و انسان نخواهد بود، و هم سبب آلودگی شیر می‌شود؛ مانند استفاده از نان و علوفه‌ی کپک زده در تغذیه‌ی دام‌ها که کار بسیار خطرناکی است؛ چرا که آفلاتوکسین وارد شده به شیر، سمی است که نه با جوشاندن و نه با پاستوریزه کردن شیر، از بین نمی‌رود و یکی از عوارض آن، ایجاد سرطان است.

موضوع مهم دیگری که لازم است دامدار به آن توجه داشته باشد، رعایت مدت زمان قطع مصرف دارو قبل از دوشش و نیز قبل از استفاده‌ی نوزاد دام از شیر است؛ مدت لازم را کارخانه‌ی تولید کننده‌ی دارو در برگه‌ی راهنمای آن مشخص کرده است. باقیمانده‌ی داروها در گوشت و شیر، بویژه آنتی بیوتیک‌ها، در مصرف کننده اثرات نامطلوبی دارد؛ مانند مقاومت آنتی بیوتیکی؛ به این معنی که افراد و دام در صورتی که برای مقابله با یک عفونت، آنتی بیوتیک مصرف کنند، پاسخ لازم را از آن نخواهند گرفت و درمان بیماریشان با مشکل مواجه می‌شود.

یکی از بیماری‌های مهمی که در اثر مصرف شیر خام و فرآورده‌های تهیه شده از آن ممکن است متوجه انسان شود، تب مالت است. برای پیشگیری از این بیماری توصیه می‌شود از شیر پاستوریزه استفاده شود و یا قبل از مصرف، شیر خام به مدت سه دقیقه جوشانده شود. البته شیر پاستوریزه از جوشاندن بهتر است چرا که برخی ویتامین‌ها دراثر حرارت ناشی از جوشیدن شیر از بین می‌روند یا کاهش پیدا می‌کنند و دیگر این که شیر یکی از منابع مهم تأمین کلسیم است و جوشاندن آن، میزان جذب کلسیم را کاهش می‌دهد. البته که این توصیه مربوط به زمانی است که هر دو شکل شیر در دسترس باشد و ما بخواهیم یکی را انتخاب کنیم؛ وگرنه، برای مبتلا نشدن به این بیماری سخت و آزار دهنده، در صورتی که شیر پاستوریزه در دسترس نباشد، جوشاندن شیر، بسیار کار درستی است حتی اگر دچار برخی کاستی‌ها شود.

در ادامه، برای بیان اجمالی برخی از نکات بهداشتی مربوط به شیر، پیام‌هایی که کسب آگاهی و رعایت برخی از آن‌ها برای دامداران و برخی برای مصرف کنندگان لازم است، آورده می‌شود. باشد که به بهانه‌ی روز شیر، قدر این نعمت را بیشتر بدانیم و در مسیر تولید و مصرف بهینه‌ی آن کوشا باشیم و نگذاریم این غذای مفید، برای انسان و دام مضر واقع شود.

1.  لبنیات تهیه شده از شیر نجوشیده و غیر پاستوریزه می‌تواند سبب بیماری تب مالت شود.

2. سل از راه تنفس و خوردن شیر و گوشت آلوده، به انسان منتقل می‌شود.

3. از شیر پاستوریزه یا جوشیده و لبنیات تهیه شده از‌ آن‌ها استفاده کنید.

4. شیر خام را قبل از مصرف به‌مدت 3 دقیقه همراه با هم زدن بجوشانید.

5. باقیمانده‌ی داروها در شیر و گوشت، با حرارت و انجماد از بین نمی‌رود.

6. بعضی شیرها ازجمله شیرهایی که دارای آنتی‌بیوتیک هستند و شیر دام ورم پستانی باید دور ریخته شوند.

7. دمای شیر دوشیده باید در کمتر از 30 دقیقه به 4 درجه‌ی سانتی‌گراد برسد.

8. شیر دارای لخته و رنگ غیر طبیعی، قابل مصرف نیست و دام باید درمان شود.

9. بهسازی و بهداشت جایگاه نگهداری حیوانات، تولیدات دامی و سرمایه‌ی دامدار را افزایش می‌دهد.

10. هرچه بیشتر بهداشت را رعایت کنیم، مشکل ورم پستان دام‌ها کمتر می‌شود.

11. ثابت بودن فاصله‌ی دوشش روزانه‌ی گاوها سبب کاهش ورم پستان و افزایش تولید می‌‌شود.

12. مصرف شیر حاوی آنتی بیوتیک درگوساله نیز ایجاد مقاومت آنتی بیوتیکی می‌کند.

13. قبل از دوشش یا ذبح دام باید مدت منع مصرف دارو مطابق بروشور رعایت شود

14. در صورت مصرف پماد آنتی‌بیوتیک در یک کارتیه، شیر تمام کارتیه‌ها باید دور ریخته شود.

15. پس از تجویز هر دارو مدت زمانی که باید شیر را دور بریزید رعایت کنید.

16. اگر دارو بیش از حدمجاز مصرف شود مدت بیشتری باید شیر دور ریخته شود.

17. دامدارانی که دوره‌ی پرهیز دارویی را رعایت نکنند از سوی مرکز جمع‌آوری شیر جریمه می‌شوند

18. خون، شیر و ترشحات زخم، بینی و دهان دام لمپی اسکینی آلوده است.

19. شیر دام بیمار و آلوده به ویروس تب برفکی، نوزادش را بیمار می‌کند