تب برفکی و توصیه‌های بهداشتی دامپزشکی

تب برفکی یکی از بیماری‌های ویروسی بسیار مسری در بین دام‌های نشخوارکننده مانند گاو، گوسفند و بز است که می‌تواند خسارات اقتصادی قابل توجهی به بخش دامداری وارد کند؛ بنابراین بهترین راه برای حفظ سلامت دام‌ها و سرمایه‌‌ی دامداران، پیشگیری از وقوع و شیوع بیماری است. در این متن نکاتی که رعایت آن‌ها برای تحقق این مهم ضروریست بیان شده است:

نشانه‌های بیماری:

نشانه‌های بیماری تب برفکی (FMD =Foot and Mouth Disease)  در دام مبتلا عبارت است از: تب شدید در دو یا سه روز ابتدای بیماری و سپس بروز زخم و تاول‌های گسترده در پوشش داخلی دهان و سم‌ها که این وضعیت منجر به لنگش و کاهش شدید تغذیه دام بیمار می‌شود. کاهش وزن قابل توجه و کاهش شدید تولید شیر در دام‌های بالغ و مرگ و میر بره‌ها، بزغاله‌ها و گوساله‌ها سبب بروز خسارت‌های شدید اقتصادی در دامداری‌های درگیر با بیماری می‌شود.

درمان:

- در بیماری تب برفکی از درمان‌های حمایتی به منظور بهبود جراحات و مقاوم کردن دام استفاده می‌شود. با توجه به این که ویروس‌ها به مواد ضدعفونی کننده اسیدی مانند سرکه یا مواد بازی مثل جوش شیرین و بتادین و همچنین داروهای مؤثر بر جراحات دهان و سم، حساس هستند، استفاده از این مواد جلوی فعالیت و تکثیر بیشتر ویروس و در نتیجه بروز آسیب بیشتر در بافت را می‌گیرد .

- برای بهبود سریع‌تر زخم‌های دهان، سم و سرپستانک، بهتر است تا بهبود نسبی زخم‌ها دو بار در روز از محلول گلیسرین یده که ماندگاری بیشتری دارد استفاده شود؛ همچنین پس از خشک شدن زخم در سرپستانک، استفاده از پماد ویتامین آ د۳ ئی نقش مهمی در بهبود کامل و سریع‌تر آثار زخم‌ها دارد.

- برای پیشگیری از عفونت‌های ثانویه و چرکی شدن زخم‌ها استفاده از آنتی بیوتیک‌های تجویز شده  توسط دامپزشکان به‌مدت سه تا پنج روز مفید است .

- دام مبتلا به دلیل زخم‌های موجود در دهان نمی‌تواند علوفه خشبی و خشک بخورد؛ بنابراین بهتر است از علوفه نرم در تغذیه حیوان استفاده شود. در دام‌هایی که اشتها به غذا ندارند حتماً پودر سرم " او آر اس" که در آب حل شده است در اختیار دام قرار گیرد.

- تزریق چند نوبت ویتامین آ د۳ ئی، نقش مؤثری در بهبود سریع‌تر بافت آسیب دیده دارد.

- با توجه به این که دهان دام بیمار زخم و معمولاً دچار عفونت‌های ثانویه است نباید در مکان سرد و در معرض باد سرد باشد؛ چنین شرایطی سبب عدم بهبود زخم‌ها و همچنین سرایت عفونت به ریه‌ها می‌شود و میزان مرگ و میر بالاتر می‌رود.

راه‌های انتقال ویروس:

ویروس تب برفکی با قطرات تنفسی، بزاق، شیر، ادرار، مدفوع و اسپرم دفع می‌شود و توسط حیوان مبتلا، کود، تماس با انواع وسایل و تجهیزات موجود در دامداری، انواع نهاده‌های دامی آلوده، لباس‌، کفش و چکمه‌های پرسنل و انواع وسایل حمل و نقل، همچنین ذرات گرد و غبار و هوا منتقل می‌شود و این قابلیت را دارد که به‌سرعت سبب ابتلای تعداد زیادی از دام‌ها شود. در فواصل نزدیک، باد هم می‌تواند نقش مهمی در انتقال بیماری داشته باشد .

معمولاً دام‌هایی که زخم‌هایشان بهبود یافته می‌توانند تا مدت‌ زیادی ویروس بیماری را در بخش‌های مختلف بدن خود مانند دهان، حلق، سقف دهان و قسمت ابتدایی مری نگه دارند و به بیرون دفع کنند و سبب بیمار شدن دام‌های سالم، دام‌های حساس موجود در گله یا دام‌های حساس تازه خریداری شده شوند؛ بنابراین چنین دام‌هایی برای گله خطرناک‌اند.

راه‌های پیشگیری از بروز و شیوع بیماری:

- واکسیناسیون دقیق و به‌هنگام دام‌ها حداقل 2 نوبت در سال، به‌عنوان بهترین روش مقابله با بیماری تب برفکی صورت گیرد.

- حوضچه ضد عفونی در ورودی دامداری کاملاً فعال باشد و روزانه مواد ضدعفونی به آن اضافه شود.

-  ورود افراد متفرقه به دامداری  به حداقل ممکن برسد و قبل از ورود حتماً لباس‌ها تعویض و کفش‌ها ضدعفونی شوند.

- همه‌ی خودروها و دیگر وسایل حمل و نقل قبل از ورود به دامداری ضدعفونی شوند.

-  جایگاه، محوطه و تمامی تجهیزات و وسایل دامداری به صورت مستمر ضدعفونی شوند.

-  از خرید و فروش و هرگونه جابه‌جایی دام بدون مجوز دامپزشکی اکیداً خودداری شود. این یکی از مهم‌ترین نکات است.

- دامداران در صورت مشاهده علائم مشکوک در دام مانند تب و بی‌حالی، تاول و زخم در دهان و سم، کاهش تولید شیر و لنگش، خیلی فوری به نزدیک‌ترین واحد دامپزشکی گزارش دهند تا اقدامات لازم برای بررسی و مهار بیماری صورت گیرد. در جلوگیری از انتشار بیماری حتی یک ساعت تشخیص زودتر، اهمیت دارد.

- دام‌های تلف شده به‌صورت بهداشتی دفن شوند و هرگز در طبیعت رها نشوند.

تدوین و ویرایش: پرتال آموزش و ترویج سازمان دامپزشکی کشور

منابع:  - پرتال اداره کل دامپزشکی استان خراسان رضوی به نقل از دکتر سیدحبیب حسینی، رئیس شبکه دامپزشکی فریمان و دکتر محمد سیاح، ‌رییس شبکه دامپزشکی شهرستان مشهد

          - پرتال اداره کل دامپزشکی استان تهران

         - پرتال اداره کل دامپزشکی استان مرکزی، به نقل از دکتر محمد فتاحی، مدیرکل.