سازمان دامپزشکی کشور

تب برفکی بیماری ویروسی بسیار مهم در دام است که با توجه به میزان سرایت بالا می‌تواند سبب ضرر و زیان اقتصادی زیادی برای دامداران شود.

بیشتر زوج سم‌ها مانند گاو، گوسفند، بز و گاومیش به این بیماری حساس هستند. خسارات ناشی از این بیماری شامل کاهش میزان تولید شیر، هزینه‌ بالای درمان دام‌های مبتلا، آسیب زدن به دستگاه تولید مثل، وقوع سقط جنین در دام‌های آبستن و همچنین مرگ گوساله‌ها، بره‌ها و بزغاله‌های جوان است.

عامل بیماری

عامل بیماری نوعی ویروس است که در برابر عوامل فیزیکی مانند سرما و رطوبت مقاومت زیادی دارد و می‌تواند در دامداری تا یک ماه زنده بماند؛ ولی در مقابل اسید و قلیا و خشکی هوا حساس است و سریع از بین می‌رود.

ویروس تب برفکی بسته به کشور و نقاط مختلف، اشکال متفاوتی دارد؛ به همین دلیل دام‌هایی که واکسن یک شکل از ویروس را دریافت می‌کنند، در برابر سایر اشکال ویروس ایمن نمی‌شوند؛ بنابراین واکسن‌هایی که علیه تب برفکی استفاده می‌شوند معمولاً ترکیبی از دو یا چهار شکل مختلف از ویروس کشته شده بیماری هستند تا دام علیه همه آن‌ها مقاوم شود ولی با توجه به تنوع این ویروس نمی‌توان با واکسیناسیون هر دام به ایمن شدن کامل آن در برابر بیماری مطمئن شد.

علائم بیماری

تب بالا، تشکیل تاول در دهان، پا و سرپستانک‌ها نشانه‌های بیماری‌اند. تاول‌ها در دهان سبب ترشح زیاد بزاق و کف کردن دهان دام و در پاها سبب لنگش و در سرپستانک‌ها باعث درد در هنگام دوشش دام می‌شوند.

در گوسفند و بز معمولاً بیماری خیلی شدید نیست و ممکن است مرحله تب دام زیاد واضح نباشد ولی لنگش و زخم‌های دهانی در گله به وضوح دیده می‌شود. این بیماری دارای یک فرم دیگر نیز هست که به‌دلیل شدت وجود عامل بیماری در خون و مقاومت کم دام‌های جوان‌تر، باعث مرگ ناگهانی و بدون علائم دهانی و سم در آن‌ها می‌شود.

تاول‌ها روی باند شاخی سم، لای انگشتان و روی برآمدگی پاشنه پا و همچنین در قسمت دهان روی زبان، لثه‌ها و سقف دهان دیده می‌شود. پاره شدن تاول‌ها سبب دردناک شدن دهان، و به‌دلیل مختل کردن عمل بلع، باعث ریزش بزاق زیاد و کف مانند می‌شود.

سفید، برفکی و بد بو شدن دهان به‌دلیل عفونی و چرکی شدن تاول‌هاست.

راه‌های انتقال

 ویروس بیماری می‌تواند به‌صورت مستقیم یا غیر مستقیم توسط دام‌های آلوده، کود و فرآورده‌های دامی آلوده مانند شیر، و افراد، تجهیزات و وسایل آلوده، همچنین ذرات گرد و غبار و هوا منتقل شود. البته در فواصل نزدیک، باد هم می‌تواند نقش مهمی در انتقال بیماری داشته باشد.

ناقلین بیماری

معمولاً دام‌هایی که بیمار شده‌اند پس از بهبودی زخم‌ها می‌توانند تا مدت زیادی عامل بیماری را در قسمت‌های مختلف بدن خود مانند دهان، حلق، سقف دهان و قسمت ابتدایی مری نگه دارند و به بیرون دفع کنند و سبب بیمارشدن دام‌های سالم شوند؛ این‌ها برای گله خطرناک‌‌اند زیرا می‌توانند تا مدت‌ها دام‌های حساسی را که در گله هستند یا دام‌های حساس تازه خریداری شده را مبتلا کنند.

کنترل بیماری

با توجه به این که امکان حضور ویروس همیشه وجود دارد و واکسیناسیون تنها، فقط می‌تواند تأثیر بیماری را کم کند یا به حداقل برساند، باید به‌منظور کنترل بیماری، علاوه بر واکسیناسیون، برای شناسایی کانون بیماری، قرنطینه، حذف و دفن بهداشتی دام‌های تلف شده و ضدعفونی مرتب دامداری، برنامه‌ریزی دقیق صورت گیرد.

در صورت بروز اولین مورد مشکوک به بیماری باید حمل و نقل دام‌ها کنترل شود و تا زمان اثبات رفع بیماری، دام‌های نزدیک به نواحی آلوده، از نظر بروز علائم بیماری تحت مراقبت قرار گیرند؛  همچنین نسبت به واکسیناسیون حلقه‌ای در اطراف محل بروز بیماری اقدام شود و نسبت به اقدامات بهداشتی دیگر مانند استفاده از مواد ضدعفونی کننده در خودروهای حمل شیر و علوفه و چاله‌های ورودی دامداری کوتاهی نشود.

درمان

معمولاً دیده شدن علائم در دام به این معنی است که عامل بیماری جراحات خود را در بدن دام ایجاد کرده است؛ بنابراین فقط باید از درمان‌های حمایتی برای مقاوم کردن دام و بهبود جراحات استفاده کرد.

-  با توجه به این که ویروس‌ها به مواد ضدعفونی کننده اسیدی مانند سرکه یا مواد بازی مانند جوش شیرین و بتادین و همچنین داروهای ویژه برای جراحات دهان و سم، حساس هستند، استفاده از این مواد جلوی فعالیت و تکثیر بیشتر ویروس بیماری و در نتیجه آسیب بیشتر بافت را می‌گیرد.

- استفاده از آنتی بیوتیک‌ها مانند اکسی تتراسیکلین یا پنی سیلین به‌مدت سه تا پنج روز نیز برای پیشگیری از عفونت‌های ثانویه و چرکی شدن زخم‌ها مفید است.

- دام بیمار به‌دلیل زخم دهان نمی‌تواند علوفه خشبی و خشک بخورد؛ بنابراین بهتر است از علوفه نرم استفاده شود و در اختیار دام‌هایی که اشتها به غذا ندارند حتماً پودرهای سرم "او- آر- اس" حل شده در آب قرار داده شود.

- تزریق چند نوبت ویتامین آ-د3- ای، نقش مؤثری در بهبود سریع‌تر بافت آسیب دیده دارد.

- دام‌های بیماری به‌دلیل زخم دهان که معمولاً دچار عفونت‌های ثانویه است نباید در محل‌های سرد و در معرض بادهای سرد قرار گیرند؛ زیرا چنین شرایطی سبب عدم بهبود زخم‌ها و همچنین سرایت عفونت به ریه‌ها و مرگ و میر بیشتر می‌شود.

- برای بهبود سریع‌تر زخم‌های موجود در دهان، سم و سرپستانک‌ها بهتر است تا بهبود نسبی زخم‌ها روزی دو بار از محلول گلیسرین یده که ماندگاری بیشتری دارد استفاده شود؛ همچنین استفاده از پماد ویتامین آ- د3-ای بعد از خشک شدن زخم در سرپستانک، نقش مهمی در بهبود کامل و سریع‌تر آثار زخم‌ها دارد.
پیشگیری

- مهم‌ترین عامل بروز تب برفکی در دامداری عدم رعایت اصول حمل و نقل بهداشتی دام و فرآورده‌های خام دامی در دامداری است؛ بنابراین رعایت اصول بهداشتی و امنیت زیستی را همیشه در نظر بگیرید.

- بررسی‌های به‌عمل آمده  نشان داده است که نبودن چاله ضدعفونی با مواد ضدعفونی کننده مناسب و مؤثر در مقابل در یا گیت‌های ورود به دامداری، عدم رعایت نکات بهداشتی و جابه‌جایی دام بدون مجوز از مهم‌ترین عوامل درگیر شدن دامداری با بیماری تب برفکی بوده است.

- هزینه ناچیز واکسیناسیون تب برفکی با هزینه زیادی که برای درمان دام‌های بیمار پرداخت می‌شود قابل مقایسه نیست. حداقل دو نوبت واکسیناسیون در سال برای ایمن کردن دام در برابر بیماری ضروری است.

- کاهش و کنترل ورود افراد و خودرو به دامداری، ضدعفونی محیط دامداری به صورت دوره‌ای و کاهش تراکم دام در واحد سطح، از راهکارهای مؤثر در پیشگیری از این بیماری است .

- از دیگر اقدامات مهم برای پیشگیری از بیماری تب برفکی در دامداری، ضدعفونی کردن خودروهای حمل شیر و علوفه در هنگام ورود و خروج است.

- لازم است از وارد کردن دام جدید به داخل دامداری بویژه دام‌های خریداری شده از میادین دام و بدون سابقه واکسیناسیون و عدم گواهی قرنطینه‌ای دامپزشکی که از عوامل اصلی بروز بیماری در دامداری است، جداً پرهیز شود.

- ضروری است افراد هنگام ورود به دامداری از لباس کار و چکمه مخصوص دامداری استفاده کنند.

- در صورت بروز تب برفکی در منطقه، لازم است رفت و آمد و ارتباط با سایر دامداری‌ها و دامداران به حداقل برسد.

- همچنین ضروری است دامداران در صورت بروز بیماری تب برفکی در واحد دامداری خود، هر چه سریع‌تر موضوع را به اداره دامپزشکی شهرستان اطلاع دهند .

تنظیم و ویرایش: پرتال آموزش و ترویج سازمان دامپزشکی کشور

منابع:

- پرتال اداره کل دامپزشکی استان خراسان جنوبی

- پرتال اداره کل دامپزشکی استان خوزستان